Etkin iletisim ve liderlik icin sosyal stiller modeli

Birlikte çalıştığımız insanlarla olan ilişkilerimize baktığımızda, her birinin farklı iletişim yöntemlerini daha etkili olarak kullandığını görebiliriz. Bazılarımız projenin hızlı ilerlemesi için kararların hızlı verilmesi doğrudan aksiyona geçilmesini isterken, bazılarımız verilerin daha detaylı incelenmesi, ya da herkesin dinlenerek beklentilerinin karşılanmaya çalışması yönünde görüş bildirebilirler. Bunun temel nedeni, her insanın hem özel hem de çalışma hayatında, farklı davranış tercihleri veya kalıplarını takip etmesidir. Bu davranış tercih ve kalıpları Sosyal Stil (Social Style) olarak adlandırılır.

Sosyal Stiller Modeli (Social Style Model TM), farklı davranış tercihlerinin ortaya konduğu ve incelendiği modeldir. ©TRACOM tarafından geliştirilmiştir. Bu yazımda farklı modelleri, üstün ve gelişime açık yönlerini incelemeye çalışacağım. Kaynak olarak ©TRACOM'dan aldığım Social Styles Model eğitimi notlarını kullanmaktayım. 

SOSYAL STILLER 

Sosyal Stiller, "İfade" enlemiyle, "Duygu" boylamında 4 gruba ayrılır.

• Yönlendiren (Driving)
• Analitik (Analytical)
• Dışa Vuran (Expressive)
• Cana Yakın (Amiable)

©TRACOM'un Türkiye'deki temsilcisi As Leader (http://www.asleader.com/) bu dört grubu farklı şekilde tercüme etmiş, sırasıyla "Sonuç Odaklı, Doğruluk Odaklı, Coşkulu ve Arkadaş Canlısı".  Tercümesi çok önemli değil, modeli uygulamak isterseniz istediğinizi takip edebilirsiniz.
 
Bu stillerin hiçbiri diğerinden üstün değildir, yalnızca farklıdır. Hiçbir stil, sizi daha iyi ya da daha kötü bir yönetici ya da çalışan yapmaz.
 
Şimdi sırasıyla bu stilleri inceleyelim.

Yönlendiren (Driving)
Bu gruptaki insanlar genellikle diğerleri tarafından aktif, etkili ve kararlı olarak nitelendirilirler. Genellikle iletişimlerinde doğrudan, isteklerini net belirten, "söyleyen" bir tarzı tercih ederler. Görüldüğü üzere, iş bitiricilik ve etkinlik konusunda oldukça yüksek özellikleri sahip bu stildeki insanlar, aynı zamanda insanların beklenti ve duygularına uzak kalabilmektedir. Bu gruptakilerin temel özellikleri şunlardır:

• Hızlı hareket etmeyi ve konuşmayı tercih etmeleri
• İşlerin belirli zaman sınırlarında, takvime bağlı olarak ilerlemesini tercih etmeleri
• Kişisel ilişkilerden ziyade sonuca odaklanmaları
• Geçmişten ve gelecekten ziyade mevcut probleme yani günümüze odaklanmaları,
• Sorumluluk almaları ve diğerlerini sorumluluğa itmeleri
• Süreci kontrol etmeye çalışmaları
• Etkili ve bitirici olmaları
• Gecikmeye tahammülsüz olmaları
• Kararlı olmaları
• Disiplinli ve düzenli olmalar
• Mantığa dayalı karar vermeleri
• Hataya tahammüllerinin az olması
• Eleştiride sert, kırıcı olabilmeleri
• Yeterince dinlemeye açık olmamaları

Analitik (Analytical)
Bu gruptaki insanlar genellikle diğerleri tarafından sessiz, mantıklı ve içe kapanık olarak nitelendirilirler. İnsanlarla gerekmedikçe iş nedeniyle doğrudan ilişkiye girmeyi tercih etmezler, verilere odaklanırlar. Bu nedenle kimi zaman, soğuk ya da coşkudan yoksun olarak nitelendirilebilirler. Verdikleri kararlar uzun, dikkatli ve kapsamlı bir sürecin sonucudur.   Dolayısıyla üzerinde düşünülmüş, detaylı, çok yönlü ve mantığa dayalıdır. Bu gruptakilerin temel özellikleri şunlardır:

• Ağırkanlı olmaları
• Son derece düzenli olmaları
• Planlayıcı olmaları
• Geçmiş veri ve süreçlere odaklı olmaları
• Sistematik çalışan problem çözücü olmaları
• Kapsamlı veri üretmeleri
• Fikirlerini beyan etmede çekingen olmaları
• Süreç ve prosedür odaklı olmaları
• Çok dikkatli adım atmaları
• Değişimi zor kabul etmeleri
• Yüksek enerji ve coşku göstermemeleri
• Yalnız çalışmayı sevmeleri

Dışa Vuran (Expressive)
Bu gruptaki insanlar genellikle diğerleri tarafından coşkulu, konuşkan, yaratıcı ve fikir sahibi olarak nitelendirilirler. Her konuda olumlu ya da olumsuz fikirlerini ortaya koymaktan çekinmezler. Bu gruptakilerin temel özellikleri şunlardır:

• Hızlı hareket etmeyi ve konuşmayı tercih etmeleri
• Geleceğe odaklı hareket etmeleri
• Yüksek sesli ve coşkulu konuşmaları
• Olumlu ya da olumsuz görüşlerini açıkça paylaşmaları
• Duygusal ve içgüdülerine dayalı karar vermeleri
• Ani kararlar vermeleri ve sıklıkla hata yapabilmeleri
• Sıklıkla yön değiştirebilmeleri
• Vizyoner ve yaratıcı olabilmeleri
• Sosyal ve girişken olmaları
• Dağınık ve disiplinsiz olabilmeleri
• Verileri yeterince kullanmamaları

Cana Yakın (Amiable)
Bu gruptaki insanlar genellikle diğerleri tarafından cana yakın, kolay iletişim kurulabilen, anlaşması kolay, "dinleyen" olarak değerlendirilirler. İnsan ilişkilerine çok düşkündürler ve başkalarının duygularını incitmemeye azami özen gösterirler. Bu gruptakilerin temel özellikleri şunlardır:
 

• Yavaş hareket etmeyi ve konuşmayı tercih etmeleri
• İnsan ilişkilerine düşkün olmaları
• İşleri başkalarıyla yürütmeyi sevmeleri
• Sosyal ağlarda etkin olmaları
• Diğer insanları desteklemeleri
• Başkalarını iyi dinlemeleri ve görüşlerine önem vermeleri
• İyi birer takım oyuncusu olmaları
• Konfor alanlarından dışarı çıkmayı sevmemeleri
• Değişimi yavaş kabul etmeleri
• Disiplinsiz olabilmeleri
• Kişisel ilişkilere aşırı odaklanarak kararsız olabilmeleri
• İşleri yavaş yürütmeleri

Peki sosyal stiller değiştirilebilir mi? Bunun kısa cevabı; Hayır. Yani sahip olduğunuz sosyal stil sizin kişiliğinizin bir parçasıdır ve değiştirilemez ancak, bir insan %100 bir sosyal stilin davranış biçimlerini gösterecek diye birşey yoktur. Burada söz konusu olan baskın sosyal stildir, yani her insan belli oranda diğer stillerin davranış özelliklerini gösterebilirler. Ayrıca her stilin genellikle kullandığı bir kaçış davranış biçimi de vardır. Bu stillerin temel kaçış davranışları şu şekilde tanımlanabilir: 

• Yönlendiren - Otokratik davranış. Sürecin istediği şekilde yürümemesi durumunda yönlendiren stildekiler genelde devreye girerek insanlara neyin nasıl olması gerektiği konusunda komut vermeyi  tercih ederler. Özellikle yöneticilerde sık görülen bir kaçış davranışıdır.
• Analitik - Görmezden gelme. Bu stildekiler istemedikleri bir noktaya varıldığında, ortamdan kaçma, herhangi bir görüş belirtmeden sessizce ayrılma ya da kimi zaman pasif agresif davranış biçimini tercih ederler.
• Dışa Vuran - Saldırgan tavır. İstemedikleri bir sonuçta, sinirlenebilir, daha yüksek tondan konuşarak diğerlerine sözlü saldırıda bulunabilir.
• Cana Yakın - Suyuna gitme. Genellikle tansiyonun arttığı durumlarda, tansiyonu düşürmek adına geri adım atmayı ve karşıdakinin suyuna gitmeyi tercih ederler.

ESNEKLIK 

Kaçış davranışları baskın stilin parçasıdır, ancak baskın stilin etkili olmadığı durumlarda kaçış davranışına yönelmekten ziyade bilinçli olarak farklı bir stile geçiş yapılabilir. İnsanlar başkalarının sosyal stillerini anladıkları ölçüde, onlarla daha iyi iletişim kurabilmek adına, sosyal stillerini onlara adapte edebilirler. Buna Esneklik (ya da orjinal terim Versatility'nin tam karşılığı olarak Çok Yönlülük) adı verilir.
 
Sosyal Stiller Modeli, insanların sadece baskın tarzlarını değil, esneklik seviyesini de ölçer. Tabii ki kendi davranış biçimlerimiz için belli bir farkındalığımız olmakla beraber, genellikle esneklik seviyemizi kendi kendimize anlamak zordur. Bunun için çok sayıda sorudan oluşan bir anketin doğrudan ilişkide bulunduğumuz insanlar tarafından doldurulması ve değerlendirmesi yapılır. Maalesef o incelemeyi buraya tam anlamıyla yansıtma imkanımız yok.
 
Esneklik seviyesi Sosyal Stiller Modeli'nde çevremizdekiler tarafından 4 kategoride değerlendirilir. Bunların doğru kullanımı esneklik seviyemizi arttırır.

• İmaj (Image) - İş ortamında başta giyim ve dış görünüş olmak üzere, kendimizi gösterme biçimimiz. Çalışma ortamımızın düzenli ya da dağınık olması, kullandığımız araçlar ve seçimlerimiz imajımızı belirler.
• Sunum (Presentation) - Kendimizi ifade biçimimiz, konuşma ve davranışlarımız sunumu belirler.
• Yetkinlik (Competence) - Gösterdiğimiz yetkinlik seviyesi, bilgi, elde ettiğimiz sonuçlar, yaratıcılığımız, kararlılığımız, sorun çözebilme kabiliyetimiz, soğukkanlılığımız, güvenilirliğimiz insanların bize karşı olan yetkinlik algısını etkiler.
• Geri bildirim (Feedback) - İnsanları dinleme, görüşlerine saygı duyma ve değerlendirme, farklı bakış açılarına açık olma, kolay ulaşabilabilir, tutarlı, gerilimi azaltıcı tutumumuz geri bildirim yeteneklerimizi etkiler.

Sosyal Stiller Modeli, Esneklik seviyemizin belirlenmesinde, Yetkinlik ve Geri Bildirim'in %80'in üzerinde bir etkiye sahip olduğunu, İmaj ve Sunum'un da destekleyici nitelikler olduğunu söylemektedir.

***
Sonuç olarak, şurası kesindir ki, her insanın aynı kalıba sokulması, benzer davranış ve tepkileri göstermesi, aynı şekilde düşünüp, aynı şekilde hareket etmesi mümkün değildir. Temelde bizi başarılı kılan, diğer insanlara kendi stilimizi dayatarak kabul ettirebilmemiz değil, başta kendimizi tanımak olmak üzere, farklı stillere yönelik farkındalığımızı arttırmak ve kendi esneklik seviyemizi arttırmamızdır. Yani, sağlıklı iletişim ve başarılı bir liderlik kariyerinin yolu, kendimizi ve insanları tanımaktan, kendimizi onlara adapte etmekten geçer.
 
Özgür Savaş - 07 Haziran 2013
 
Not: Durumsal Liderlik isimli yazimda farkli bireylerin, farkli gorevler icin yetkinlik seviyelerine bagli olarak, farkli yaklasim modellerinin kullanilmasini detayli olarak aciklamistim. Destekleyici olmasi acisindan o yazimi da okuyabilirsiniz.
 
http://www.ozgursavas.com/2012/06/deneme-durumsal-liderlik-nedir.html