Evliyalar ve Çeşitleri

İnsan olarak, hele ki iman edenler gizeminden veya cezbedici etkisinden olsa gerek, evliyaları merak edebilmektedir. Bu yazıda da bir nebze olsun bu merakı taşıyanların susuzluğuna biraz su serpmek niyetindeyiz. Muhakkak, belki bu konuda yazmak için ehil olmak, onları yakından tanımak bizzat müşahede etmek gerekirse de böyle olduğu iddiasında değiliz. Şu var ki, yazacak kadar bir yetkinliğimiz olduğunu düşünüyoruz, aynı zamanda internette dolaşan bazı yanlış bilgilere de itibar edilmemesini tavsiye ediyoruz.

Son zamanlarda, evliyalara kötü sözler söyleyenlerden tutun da belki onları olduğundan daha çok yüceltmeye çalışanlar da bulunabilir. Öncelikle, evliya demek kelime itibariyle "veliler" yani dostlar demektir. Kısacası bizim anladığımı şekilde Allah dostlarının doğru karşılığı veliyullah veya evliyaullah olmaktadır. Yine, bu zatlar için ehlullah denildiği de bilinmelidir. 

Allah dostu nasıl olunur? Nasıl ki, insanlar arkadaşlarını dostlarını kendileri seçerse, Allah da dostlarını kendisi seçmektedir. Ne var ki, bu zatlar arasında da bazı farklılıklar ve dereceler bulunmaktadır. Ve evliyalık yolundaki meşrepleri nedeniyle de farkları bulunmaktadır. Kimisi, Bişri Hafi Hz. gibi günahlarından pişman olup yükselenlerden olabilirken, kimisi Abdulkadir Geylani Hz. gibi küçüklüğünden itibaren bu yolda meyilli olabilmektedir. Yine, kimisi bir dergahta yetişip olgunlaşırken, kimisi belki hazırda bir hocadan ders almamış, manevi ilim almamış ama başka yollardan bu sırlara erişmiş olabilmektedir. Ancak burada dikkat edilmelidir ki, üveysilik de de yine bir mürşidi bulunmaktadır kişinin, kiminin ise birden çok hocası olabilmektedir. Evliyalar, kendilerini kınayan kötü taraflarını düzeltmeye çalışan ve iyiliği, ibadetleri huy edinenlerdir, kısacası nefislerin ve Allah düşmanı şeytan ve insanlara karşı olanlardır.

Allah dostu dediğimiz kişilerde keramet nedir? Keramet, kök olarak "ikram" kelimesinden gelmektedir. Allah'ın bu kişilere bir ikramından dolayı da kerameti var denilir. Keramet ise, keyfi olarak gösterilmez, Allah dostları için hatta imtihan olduğu söylenir, öyle ki velilerin kendileri fark etmeden meydana gelen kerametlerini gizledikleri söylenir. Ne var ki, evliyaların keşif, eşyaya tasarrufları, himmetleri birer keramet sayılırsa, ve bu kişiler mürşid yani halkı doğru yola davetle görevli ise insanların imanlarını güçlendirmek maksadıyla keramet gösterdikleri bilinmektedir. Ancak, keramet düşkünü insanların da bu yolda muvaffak olmaları söz konusu değildir, zira niyet Allah rızasıdır.

Allah dostunu nasıl tanırım? Allah hadisi kudsi de, evliyaların kubbesi altında, kendisinin bildiğini söylemektedir. Dolayısıyla, kendisi evliya olduğu halde kendisini bilmeyenlerden dahi bahsolunmaktadır. Hatta, ölürken kendisine makamı gösterilen kutuplar olduğunu bu yoldaki bir sufiden öğrendim. Kısacası, onları tanımak kısmettir, ne kadar tanınsalar dahi hakikatlerini anlayarak onları gerçekten tanımak pek de mümkün olmayabilir.

Dereceleri nasıldır? Allah dostları o kadar farklıdır ki, bir kısmı insanlara nasihat ile uğraşır, bir kısmı meczuptur, bir kısmı, efraddır, bir kısmı da ricaldendir. Kısacası, sadece şunlar velidir denilecek kadar basit değildir. Kimisi Hızır ile görüşür, kimisi Hızır'ın bile bilmediğidir. Ancak, gözümüzle görmesek dahi, bazı velilerin manevi işleri vardır ki insanların bunları anlaması mümkün değildir. Ancak, manevi olarak insanlara nice faydalar sağlayan bu kişilere halkın eziyet vermesi de değişmeyen kural gibidir, nitekim onları bu seviyeye getiren bu dereceye erdiren de belki de bu halka tahammülleridir(Muhammed(sav) dahi insanlara ve münafıklara sabır ederek bu yolda örnek olmuştur, her hususta olduğu gibi).

Bu konuda çok daha geniş bilgi için, Akşemseddin'in Makamatı Evliya eserine bakmanızı öneririz, sabırla okuduğunuz için teşekkür ederiz.