Mlliyet Milliyet Blog Milliyet Blog
 
Facebook Connect
Blog Kategorileri
 

15 Şubat '13

 
Kategori
Dil Eğitimi
 

Eylemlerde Kip - 3

Eylemlerde Kip - 3
 

Kuşadası / Aydın


- BİLEŞİK KİPLER

 Eylemler, iki zaman eki ya da bir dilek bir zaman eki alarak bileşik çekimli eylemi oluşturur.Bileşik çekim, ekeylemin belirli geçmiş zaman çekimi “-di / -ydi / -idi ”  ;  belirsiz geçmiş zaman çekimi “-miş / -ymiş / -imiş” ; koşul çekimi “-se / -yse”   bildirme ve dilek kiplerine ulanarak yapılır.

Örneğin,

Gül-(ü)yor-du : “-(i)yor, şimdiki zaman eki ; “-di ”ekeylemin belirli geçmiş zamanı ile öyküleme  bileşik çekimi gerçekleşiyor.

Gel-ecek-miş : “-ecek,” gelecek zaman eki; “-miş”, ekeylemin belirsiz geçiş zamanı ile söylenti bileşik çekimi gereçkelşiyor.

Sev-di-yse : “-di,” belirli geçmiş zaman eki; “-yse” ekeylemin koşulu ile koşul bileşik zamanı gerçekleşiyor.

Bileşik çekimlerde önce temel kip eki, sonra yardımcı kip eki gelmektedir. Temel kip eki eylemin zamanını belirler. Yardımcı kip eki de belirlenen zamana bağlı olarak. eylemin biçimini  “ öyküleme,  söylenti,  koşul ” olarak adlandırılır.

Bileşik çekimli eylem kipleri üç tanedir:

1. Öyküleme

 2. Söylenti

3.Koşul

 -. ÖYKÜLEME

 Bildirme ya da dilek kipine ekeylemin belirli geçmiş zaman çekimi olan “-idi / -di /-ydi”getirilerek yapılır.

Öykülemede Olumluluk

Eylemin gerçekleştiği, gerçekleşeceği  bildirirlir. Bildirme ve dilek kiplerinin  çekimlerinde gerçekleşir.

Örneğin

Ayın altında kağnılar gidiyordu

                        ...........................

sanki gidenler hiçbir zaman

                                               hiçbir menzile erişmeyecekti. 

                                                                                            Nazım Hikmet

gidiyordu : şimdiki zamanın öykülemesi

erişmeyecekti : gelecek zamanın öykülemesi

 

Döverdi sahili binlerce dalgalar asabi                   

                                                                       Tevfik Fikret

döverdi : geniş zamanın öykülemesi

bakıp durmayacaktım : (bakıp durmuşum)  Karşıtlık anlamı var.Gelecek zamanın öykülemesi

Örneklerde asıl zamanda oluşumun şimdi söylenişinde öyküleme anlamı var. Bu kipte eylemin yapıldığı kesin olarak bildirilmektedir.

Öyküleme, buyurma kipinin üçüncü kişileriyle kurulabilir. Bu anlatım dolaylı anlatımdır.

Örneğin, paylaşsın-dı / övünsün-dü /  dövünsün-dü

 Buyuru kipi, ekeylemin belirli geçmiş zamanını alarak buyuru kipinin öykülemesini gerçekleştiriyor.

 Öyküleme bileşik çekiminde 2. tür kişi ekleri  kullanılmaktadır.

Örneğin, Gittiydi-m / gittiydi-n / gidiyordu-k / gidecekti-niz / gitmiş-ler

Kişi eki sonda yer almakta, ancak belirli geçmiş zamanın öykülemesinde iki kip eki arasına da girebilir.

Örneğin, sevdi-n-di / dövüştü-k-tü

Öykülemede eylem tabanına ekler şu sırayla gelir :

eylem tabanı- temel kip eki- yardımcı kip eki- kişi eki         

Öykülemede Olumsuzluk

Eylemin gerçekleşmediği, gerçekleşmeyeceği bildirirlir. Olumlu çekimlerde görülen özellikleri kapsar.

Örneğin,

git-me-y-ecek-ti : olumsuzluk asıl eylem üzerinde

gid-ecek değildi : olumsuzluk ekeylem üzerinde

ver-me-y-ecek değildim :  olumsuzluk asıl ve ek eylem üzerinde, iki olusuzluk olumluluk anlatır “verecektim”.

Öykülemede Soru

Öykülemede soru eki temel kip ekinden sonra gelir.

Örneğin,

konuşacalar mıydı?

sararmıyor muydu?       

-. SÖYLENTİ

Bildirme ya da dilek kiplerine ekeylemin belirsiz geçmiş zaman çekimi, “-imiş / -miş / -ymiş ” getirilerek yapılır.           

Örneğin, 

    ..................

İzmirli Ali Onbaşı

karanlıkta gözyordamıyla

                                   sanki onları bir daha görmeyecekmiş gibi

                                               baktı manga efradına birer birer                          

                                                                                                              Nazım Hikmet

 

Söylentide Olumluluk

Eylemin çekiminde “görme-y-ecek-miş” gelecek zaman kipinin söylentisi. Söylenti, asıl kip anlamına geçmiş zaman anlamı katar. Asıl eylemde kesin olmayan bir anlam, kuşku var. Örneğimizde, “görme-y-ecek-miş” -Başkaları öyle diyor ya da düşünüyor; oysa böyle bir şey yoktur.- anlamı var. Söylenti kipinde belirli bir zaman kavramı yoktur.

Belirli geçmiş zaman kesinlik bildirir. Eğer kip söylenti çekimine uğrarsa belirsizliğe itilir. Bu da uyumsuzluk yaratır. Örneğin, “aldı-ymış” denemez.

Söylenti kipi 1. tür kişi ekleriyle çekimlenir.

Örneğin,

bak-mış-mış-ım / bak-mış-mış-sın / bak-mış-mış

bak-mış-mış-ız / bak-mış-mış-sınız / bak-mış-mış-lar (bak-mış-lar-mış)

Çoğul 3. kişilerde kişi eki temel kip eki ile söylenti eki arasında yer alabilir.

Örneğin,

bak-mış-lar-mış / buluş-ur-lar-mış  vb.

Söylenti kipinde eylemin gerçekleşebilmesi tümcede yer alan zaman belirtecine bağlıdır.

Örneğin,

Bugün işe gidecekmiş. ( gerçekleşebilirlik var )

Söylenti eki eyleme alay etme, küçümseme anlamı katar.

Örneğin,

Bu yıl üniversite sınavını kazanacakmış. ( inanmama, alay etme ) 

kazanmışmış : inanmama, kuşku artırılmış

Söylenti kipi, kişinin eylemin bildirdiği anlam ayırtısını anlayamadığını da verir.

Örneğin,

Çok seviyormuşum. ( sevdiğinin ayırdında değil )

UYARI

Söylenti, belirli geçmiş zaman, buyuru kiplerinde gerçekleşmez. Ancak, dolaylı anlatımlarda söylenti eki , buyuru kipinin üçüncü kişilerine ulanabilir. Örneğin, “gelsin-miş, gitsinler-miş, yürüsün-müş, korksunlar-mış”vb.

Söylentide Olumsuzluk

Söylenti kipinin olumsuzunda olumsuzluk asıl eylem, ekeylem ya da her ikisi üzerinde olabilir.

Örneğin,

git-me-y-ecek-miş : olumsuzluk asıl eylem üzerinde

gid-ecek değil-miş : olumsuzluk ekeyelem üzerinde

git-me-y-ecek değil-miş: olumsuzluk asıl eylem, ekeylem üzerinde

Söylentide Soru

Soru eki temel kip ekinden sonra gelir.

Örneğin,

gid-ecek-mi-ymiş-im / gid-ecek-mi-ymiş-sin /

gid-ecek-mi-ymiş

gid-ecek-mi-ymiş-iz / gid-ecek-mi-ymiş-siniz /

gid-ecek-mi-ymiş-ler ( gid-ecek-ler-mi-ymiş )

-. KOŞUL

Ekeylemin koşul kipi  “ ise /-se / -yse ” bildirme kipleriyle dilek kiplerinden gereklilik kipine ulanarak koşul kipini kurar.

Örneğin,

Gül-dü-yse, oku-yor-sa, gül-meli-yse vb.

Koşul kipi temel kiple ilgili eylemi başka bir eyleme koşul ilgisiyle bağlar. Bu koşul söz konusu eylemi sınırlar.

Örneğin,

Yağmur yağ-maz-sa / gelirim.

 Yargı  “ gelirim ” in gerçekleşmesi “yağmur yağmazsa” yan yargısının oluşturduğu  koşula bağlı.

Koşullu anlatımlarda yalın kiplerden çok koşul bileşik çekimi kullanılır. Yukarıdaki örnekte “gelirim”  yalın çekimli eylemi koşul kipiyle sınırlandırılmıştır.

Koşul bileşik çekimi 2. tür kişi eklerini alır.

Örneğin,

çalışırsa-m / çalışırsa-n / çalışırsa

çalışırsa-k / çalışırsa-nız / çalışırsa-lar

Ekeylemden gelen koşul eki “-se” öyküleme ve söylenti kiplerine gelirse katmerli bileşik çekim oluşur.

Örneğin,

düşün-(ü)yor-idi-yse : şimdiki zamanın öykülemesinim koşulu

izle-meli-ydi-yse : gereklilik kipinin öykülemesinin koşulu

gör-ecek-miş-se : gelecek zaman kipinin söylentisinin koşulu

Bu örneklerde üç kip eki katmerli bileşik çekimi oluşturuyor.

UYARI

 Koşul, dilek kiplerinnin istek, dilek-koşul, buyuru çekimlerinde gerçekleşmez.

 

 
Toplam blog
: 1064
: 732
Kayıt tarihi
: 24.03.12
 
 

Türkay KORKMAZ, umuda yolculuğu ertelemez. Mermeri delenin damlanın sürekliliği olduğunu bilir. Y..