Fobi, Sosyal Fobi ve Agorafobi

1) Basit Fobi (Özgül Fobi): Belirli (özgül, spesifik) bir nesne ya da durumla ilgili olarak yersiz (anlamsız, mantık dışı), belirgin korku ve kaygı duymadır.

Birey yaşadığı korkunun, kaygının aşırı ve mantıksız olduğunu bilir ama kendini bundan alıkoyamaz. Fobi, daha çok bireyin erken yaşantısında birçok kez yinelenen ürkütücü durumlardan oluşur. Yani öğrenmeye dayalıdır. Örneğin; yükseklik, kan görme, iğne yapılması, örümcek korkusu gibi.

Uyarı: Çocuklarda, korku ya da kaygı, ağlama, bağırıp çağırarak tepinme, donakalma ya da sıkıca sarılma ile kendini gösterebilir.

DSM V-TR Özgül Fobi Tanı Ölçütleri

    Korku, kaygı ya da kaçınma sürekli bir durumdur, en az 6 ay sürer.

    Fobi kaynağı nesne ya da durum, neredeyse her zaman, doğrudan korku ya da kaygı doğurur.

    Fobi kaynağı nesne ya da durumdan etkin bir biçimde kaçınılır ya da yoğun bir korku ya da kaygı ile buna katlanılır.

    Duyulan korku ya da kaygı, belirli nesnenin ya da durumun yarattığı gerçek tehlikeye göre ve toplumsal-kültürel bağlamda orantısızdır.

    Korku, kaygı ya da kaçınma, klinik açıdan belirgin bir sıkıntıya ya da toplumsal, işle ilgili alanlarda ya da önemli diğer işlevsellik alanlarında işlevsellikte düşmeye neden olur.

Kaynağına göre özgül fobi türleri

-  Hayvan (örneğin; örümcekler, böcekler, köpekler)

-  Doğal çevre (örneğin; yükseklikler, fırtınalar, su)

-  Kan-iğne-yaralanma (örneğin; iğneler, sağlıkla ilgili girişimler)

-  Durumsal (örneğin; uçaklar, asansörler, kapalı yerler)

-  Diğer (soluğun tıkanmasına ya da kusmaya yol açabilen durumlar; çocuklarda, örneğin; yüksek sesler ya da özel giysili kişiler)

Tedavi süreci: Özgül fobilere yönelik en etkili tedavi yöntemleri; sistematik duyarsızlaştırma, maruz bırakma (in vivo) ve taşırma teknikleridir.

2) Sosyal fobi (Toplumsal kaygı veya bunaltı bozukluğu): Karmaşık fobidir. Bireyin, başkalarınca değerlendirilebilecek olduğu bir ya da birden çok toplumsal durumda belirgin bir korku ya da kaygı duymasıdır. Örneğin; halka açık tuvalet kullanma, topluluk önünde konuşma, yemek yeme ve içme, karşılıklı konuşma gibi.

DSM V-TR Sosyal Fobi Tanı Ölçütleri

   Kişi, olumsuz olarak değerlendirilecek bir biçimde davranmaktan ya da kaygı duyduğuna ilişkin belirtiler göstermekten korkar. Küçük düşeceği, utanç duyacağı bir biçimde; başkalarınca dışlanacağı, başkalarının kırılmasına yol açacak bir biçimde korkar.

   Söz konusu toplumsal durumlar, neredeyse her zaman, korku ya da kaygı doğurur.

   Söz konusu toplumsal durumlardan kaçınılır ya da yoğun bir korku ya da kaygı ile bunlara katlanılır.

   Duyulan korku ya da kaygı, söz konusu toplumsal ortamda çekinilecek duruma göre ve toplumsal-kültürel bağlamda orantısızdır.

   Korku, kaygı ya da kaçınma sürekli bir durumdur, en az 6 ay sürer.

   Korku, kaygı ya da kaçınma, klinik açıdan belirgin bir sıkıntıya ya da toplumsal, işle ilgili alanlarda ya da önemli diğer işlevsellik alanlarında işlevsellikte düşmeye neden olur.

   Sağlığı ilgilendiren başka durum varsa (Örneğin; Parkinson hastalığı, şişmanlık, yanık ya da yaralanmadan kaynaklanan biçimsel bozukluk), kaygı ya da kaçınma bu durumla açıkça ilişkisizdir veya aşırı bir düzeydedir.

Tedavi süreci: Sosyal fobiye en etkili müdahaleler davranışçı ve bilişsel-davranışçı terapi ile mümkündür. Sistematik duyarsızlaştırma çok kullanılan bir tekniktir. Ayrıca bilişsel yeniden yapılandırma ile olumsuz ve otomatik düşünceler saptanıp farkındalık kazandırılarak yardım edilmeye çalışılır.

Uyarı: Sosyal fobiyi diğer fobilerden ayıran temel özelliği, bireyin başkalarının kendisi hakkında ne düşüneceği üzerinde fazla durmasıdır. Yani sosyal fobisi olan birey, yalnız başınayken fobi (bunaltı) belirtisi yaşamaz. Sosyal fobisi olanların korkusu, başkalarının önünde küçük düşmektir.

3) Agorafobi: Karmaşık fobidir. Aşağıdaki 5 belirtiden en az 2’sinin görüldüğü korku ya da kaygı türüdür.

DSM V-TR Agorafobi Tanı Ölçütleri

Belirtiler; (1) Toplu taşıma araçlarını kullanma. (2) Açık yerlerde bulunma. (3) Kapalı yerlerde bulunma. (4) Sırada bekleme ya da kalabalık bir yerde bulunma. (5) Tek başına evin dışında olma.

   Korku, kaygı ya da kaçınma sürekli bir durumdur, 6 ay veya daha uzun sürer.

   Kişi, kaçmanın güç olabileceğini, panik benzeri ya da yetersizleştiren ya da utanç veren (Örneğin; yaşlılarda düşme korkusu; altına kaçırma korkusu) diğer belirtilerin olması durumunda yardım alamayabileceğini düşündüğü için bu tür durumlardan korkar ya da kaçınır.

   Agorafobi kaynağı durumlar, neredeyse her zaman, korku ya da kaygı doğurur.

   Agorafobi kaynağı durumlardan etkin bir biçimde kaçınılır, bir eşlikçiye gereksinilir ya da yoğun bir korku ya da kaygı ile buna katlanılır.

   Duyulan korku ya da kaygı, agorafobi kaynağı durumların yarattığı gerçek tehlikeye göre ve toplumsal-kültürel bağlamda orantısızdır.

   Korku, kaygı ya da kaçınma, klinik açıdan belirgin bir sıkıntıya ya da toplumsal, işle ilgili alanlarda ya da önemli diğer işlevsellik alanlarında işlevsellikte düşmeye neden olur.

  Sağlığı ilgilendiren başka bir durum varsa (Örneğin; inflamatuvar bağırsak hastalığı, Parkinson hastalığı), korku, kaygı ya da kaçınma açıkça aşırı bir düzeydedir.

Örneğin; agorafobi sahibi olan insanlar yalnız başına kalmaktan, yalnız sokağa çıkmaktan, kalabalık yerlere girmekten (örneğin sinema, tiyatro, tünel, köprü, metro, caddeler, sokaklar, alışveriş merkezleri, otobüs, tren, vapur, uçak gibi) kaçınırlar. Bu tip mekânlarda bulunmak, herhangi bir iş için sıra beklemek, mağazalarda alışveriş yapmak, toplu taşıma araçlarına (otobüs, tren, vapur, uçak) binmek oldukça güç bir durumdur.

Tedavi süreci: Agorafobi tedavisi için sıklıkla ilaçla tedavi (Xanax) uygulaması yapılmaktadır. Ayrıca davranışçı ve bilişsel-davranışçı tekniklerin de kullanımı yaygındır.