Grizu patlaması

Madenlerde çok sayıda insanın hayatını kaybetmesine neden olan, uzun yıllardır bilinen bir gerçek olmasına rağmen halen insanların ihmalkarlığı yüzünden can kayıplarına neden olan grizu patlaması, metan gazı(CH4), oksijen ve patlamayı başlatacak olan bir kıvılcım ile oluşur. Patlamanın oluşabilmesi için havadaki metan gazı oranı 5% den fazla olmalıdır, bu oran 15% ve üzerinde olduğu zaman patlama olmaz.Çok yüksek oranlarda havada bulunursa boğucu özelliği de olur. Metan gazı havadan hafif olduğu için genelde madenlerin tavan kısımlarında daha yüksek oranlarda birikir.Grizu patlaması sonucu çok hızlı reaksiyon gerçekleşebilir en hızlı tepkimenin olduğu metan gazı oranı 8% dir. Saniyede 100 metre hızla ilerleyebilen grizu patlamalarının önemli etkenlerinden biri de kömür tozudur. Ocaklarda bulunan kömür tozları patlamanın hızla ilerlemesine neden olur. Metan gazının oksijen ile tepkimesi : CH₄ + 2 O₂ = CO₂ + 2H₂O

Metan gazı kömür içerisinde ve yan kayaç içerisinde sıkışmış olarak bulunmaktadır, kazı sonucu bu gaz ortaya çıkar ve havadaki oranını tespit etmek için çeşitli ölçüm cihazları kullanılır. Normal şartlarda madende üretim 1% metan gazı oranına kadar devam eder, bu oranı geçtiğinde ise madende üretimin durması gerekir. Havadaki metan gazı oranı 2% olduğunda ise maden terk edilmelidir. Metan gazını seyreltmek için havalandırma çok önemlidir, doğal havalandırma bu konuda çoğu zaman yetersiz kalır ve bu durumda mutlaka sorunsuz çalışan bir havalandırma sistemi ile üretim yapılmalıdır. Düzenli ölçüm almak ve havadaki metan gazı oranını kontrol altında tutabilmek, gerektiğinde üretimi durdurabilmek grizu patlamasından kaçınmak için çok gereklidir.

Metan gazının tepkimeye girmesi ve patlama oluşması ile büyük alevlerin yakıcı tahribatı dışında patlama sonucu büyük basınçlar ortaya çıkarır ve bu büyük basınçlar göçüklere sebebiyet verir. Tünellerde göçüklerin oluşması madencilik çalışmaları yapılan kömür damarının bulunduğu derinliklerdeki işçilere ulaşmak adına büyük sorun teşkil eder. Ayrıca kurtarma çalışmalarına giderken de havadaki metan oranı ölçülmeli ve kontrol altında olmalıdır. Ülkemizde son zamanlarda yaşanan grizu patlamalarında kıvılcım kaynağının kömürü kazmak için yapılan patlatma işleminde kullanılan dinamitlerin olduğu görülür, tehlikeli gaz oranlarında çalışma yapıldığında üretim durdurulmaz ise grizu patlamasına neden olabilecek güçlü bir kıvılcım kaynağı olan bu tip patlatmalı üretimlerde ansızın meydana gelebilir.

Metan gazı oranı arttığı zaman madende insanların fark etmeme durumu vardır çünkü metan gazı kokusuz ve renksiz bir gazdır bundan dolayı gaz ölçüm cihazlarının mutlaka kullanılması gerekmektedir. Bir maden işletmesinde havanın sirkulasyonunun sağlanması gerekmektedir bunun için de madenin yer yüzüne olan en az iki açıklığı olması lazım havanın bir yerden girip diğer bir yerden çıkması gerekir ve artı olarak da madenlerde havalandırma sistemi kullanılmalıdır ve gaz ölçüm cihazları kullanılmalıdır.Üretim yapabilmek için bu gibi şartların yapılmış olması gerekir ve üretim esnasında da tehlikeli durumlarda işi durdurmaktan çekinmemek gerekir çünkü en önce iş güvenliği gelmektedir.

Eren Kömürlü