Her yaşta çevre eğitimi

1. “Çevre Eğitimi”, insanın çevresi ile ilişkilerini öğretmede yeni bir yaklaşımdır. İnsanın çevresini nasıl etkilediği ve çevresinin onu nasıl etkilediği eğitimin başlıca konusudur.
2. İnsan yapısı ve doğal çevre ile ilgilenen entegre bir yaklaşımdır.

3. Okul ve çevresindeki toplumu bir eğitim laboratuvarı olarak görerek, insan yapısı, doğal ve fiziki kaynakları deney-kökenli bir öğrenme süreci ile öğretir.

4. Dünyadaki bütün sosyal, bilimsel, kültürel, ekonomik vb. konularda disiplinler arası bir yaklaşım sergiler.

5. Bir kent toplumunda yaşamayı ve toplum gelişmesinde hayati köken olarak alır.

6. Kendine güvenen, sorumluluk ve çevre bilinci olan, motive edilmiş bireyler geliştirmeyi amaçlar.

7. Yaşam kalitesini arttıracak, onu koruyacak ve geliştirecek akılcı bir yaklaşım getirir.

8. Çevre eğitimi, muhafazakarlık değildir. Bir doğa eğitimi olarak (çevre eğitim programlarında bulunmasına rağmen) görülmemelidir.

9. Çevre eğitimi, aşırı derecede yüklü olan eğitim programlarına eklenen, aşırı para ve kaynak gerektiren sıkıcı bir yeni eğitim programı değildir.

II. ÇEVRE EĞİTİMİNİN TARİHSEL KÖKENLERİ

Çevre konusunda eğitimin tarihçesine bakıldığında, “özgün” bir eğitim bulmak çok güçtür.

Antik Çağ Yunan Filozofları, ilk çevre eğiticiler olarak görülebilir. İnsan gelişiminin çeşitli çağlarında ÇEVRE yorumlanmış ve çevreyle ilgilenilmiştir.

İnsan-Çevre-Biyopolitik ilişkileri, bilim, teknoloji ve gelişmişlik derecesi ile yakından ilgilidir.

Toplumun Çevre’yi anlaması, cografi ve toplumsal farklılıklar taşır ve aynı zaman diliminde her bir bölgesel yapı kararkteristiğine bağımlı olarak farklılıklar göstermiştir.

Bugünün ferdiyetçi, entellektüel eğitimi, teknolojik olarak gelişkin bir çevrede yaşamasına rağmen, skolastik ve ansiklopedi kökenli modası geçmiş bir eğitim görünümündedir.

İlkel komünal toplumlarda, “güneş, toprak, su” gibi çevre olaylarını açıklamakta kullanılan temel kaynaklar, ortaçağda yerini “Tanrı” kavramına bırakmıştır.

Çevre olgusunu kavrama ve yorumlamadaki bir ilginç noktada , “Fizik ve Metafizik” kavramlar arasında bin yıllardır süregelen mücadeledir.

Tarih boyunca bu olgu “Bilim” ve “Din” kavramlarında yer almıştır.

Bilimsel gelişmeye paralel olarak, felsefe ve teknolojik yaklaşımlarda çevreyi rasyonel alanda yorumlamaya doğru bir gidiş hızlanmış ve din bu konudaki etkisini kaybetmeye başlamıştır.

Bu, Galile’nin hayatına mal olan, ancak çağdaş topluma yönelen düşüncenin evrimidir.

Bu çağlardaki çevre yaklaşımlarının, çevre anlayışının başarısızlığı çevreye parçacı yaklaşılması, bütüncül bir çevre anlaşışının geliştirilmemesidir.

Çevre, jeoloji, biyoloji, sosyoloji ve pek çok diğer “loji” lerle incelenmiştir.

II.1. İLKOKUL ÖNCESİ EĞİTİM

Çağdaş eğitim, doğumdan ölüme kadar insan yaşamının her aşamasına hitap etmektedir. Pek çok ülkede okul öncesi, 6 yaştan daha küçüklerin eğitimi yerleşmiş bulunmaktadır. Doğa sevgisi ve bilincinin ilk olarak verilmesi gerekli eğitim düzeyi çok küçük yaşlardan itibaren başlaması gerekmektedir.

Biyopolitik kavramları, insan-çevre ilişkileri bu yaşlarda verilmeye başlanmalıdır. Psikanalistler, psikologlar ve biyolojistler ve sosyologların katkıları ile bu tür bir eğitimin niteliği ve programı belirlenebilir.

II.2. İLKOKUL ÇAĞI EĞİTİM

İlkokul çağı (6-12 yaş) çocuğunun, biyopolitik ile ilgili bilgilenme ve bilinçlenmesi, alınan bazı derslerin kapsam ve içeriğinde yapılacak bazı düzenlemelerle mümkün olabilecektir.

Tarih, edebiyat, coğrafya, sosyal bilgiler, yurttaşlık bilgisi, müzik ve temel bilimler (matematik, geometri, fizik kimya, biyoloji) konuları içine doğal çevre, hayatın temelleri, insan yapısı çevre ve doğal etkileşimi, çevre kirliliği kavramları konmalıdır.

Özellikle doğal kaynak kullanımı, üretim ve tüketim sonucu oluşan çevre sorunları, atık maddeler ve geri kazanılması vb. konularına ağırlık verilmelidir.

Çocukluğun ilk yıllarından başlayarak, insanın dünya üzerindeki biyolojik hayatın bir parçası olduğunu ve biyolojik hayata karşı hassas, duygusal ve akılcı bir yaklaşım gerektiğini öğretmek ileriki yıllardaki eğitimi kolaylaştıracaktır.

İlk Eğitimin Amaçları

1. Öğrencilere, kendi biyoçevrelerini tanıtmak ve çevremizde yaşayan canlılar ile bağlantı kurmalarını ve bilinçlenmelerini sağlamak,

2. Öğrencilere büyüme sürecini öğreterek sevgi, şefkat ve hayatın korunmasına ilişkin duygularını geliştirmek,

3. Öğrencilere ekosistem içindeki canlıların birbirleri ile olan ilişkileri ve insanın bu ilişkiler üzerindeki etkilerini öğretmek,

4. Öğrencilere hayatın (Bios) karşı karşıya olduğu tehlikeleri ve aşırı kaynak kullanımının yarattığı sonuçları göstererek, ahlaki değer yargıları oluşturmak. (Tutumluluk ve yerli malı haftaları ile çevreyi bütünleştirmek).

Eğitimin Metodları

Biyopolitik ilkelerini ilkokul çağı çocuklarına öğretirken, onları doğaya ve onun ritmine karşı hassas yerleşmelerini sağlamak amacıyla, beş duyuyu harekete geçirecek eğitim metodlarının uygulanması gereklidir. İşitme, koklama, duyma, dokunma ve görme duyuları eğitimde çok yönlü olarak kullanılabilir.

- Etkileyici anlatım ve açıklamalar,

- Kişisel araştırma metodları,

- Karar verme ve değer geliştirme yetilerini geliştirici çalışmalar kullanılmalıdır.

Eğitim Prensipleri

1. Biyopolit yapı ve fonksiyonların esasları,

2. Ekosistem / insan ilişkileri,

3. İnsanoğlunun yırtıcı, avcı, ortak yaşayan, parazit ve yarışmacı niteliklerinin açıklanması,

4. Doğadaki tüm türlerin eylemleri ile insanın eylemleri, özellikle üretim ve tüketimin boyutlarının açıklanması,

5. Evrimin anlamı, doğal seleksiyon ve türlerin oluşumu, DNA ve genlerin niteliklerinin anlatılarak, türlerin yok edilmesinin ölçümlenemeyecek bir kayıp olduğunun anlatılması,

6. Nüfus artışı ve nüfus kontrolü kavramları, nüfus ilişkileri, kalkınma ve refah artışı ile nüfus ilişkeliri,

7. Fotosentez prensiplerinin anlatılması, tarım ürünlerinin önemi, gübre ve ilaçlarla çevre kirlenmesinin anlatılması,

8. Kirlenmenini kontrolü ve doğal çevre korumasının nitelikleri.

Parametreler, bu seviyede öğrencileri, ahlaki, etnik, din, politika, ekonomi v ediğer dallarda sorular sormaya cesaretlendirmelidirler. (Proposal for Bio-Syilabus)

Çoğu kez dünyadan hayli soyutlanmış bir yer tutan okulun dışında, çocuk, yaşadığı ortamdan her zaman zenginleştirici olmasa da yığınla uyarı almaktadır.

Basım, radyo, televizyon (mass media), her günkü deneyimler ve ortam onu belli bir biçimde eğitmektedir.

Amaç, dengeli bir kişiliği geliştirmek, doğuştan gelen yetenekleri geliştirilmiş, biyopolitik ve ekonomi ile ilişkili bilgilerle zenginleştirilmiş, yeni yetenekler kazanmış, karşılaştığı yeni durumlarda uyum sağlayabilen, kendini geliştirmesini ve düzeltmesini bilen, çevre bilinci gelişkin bir kişi yetiştirmektir.

II.3. ORTA EĞİTİM

Orta eğitim çağı insan kişiliğinin şekillenmeye başladığı çocuklukla ergenlik arasında çok önemli yılları içeren bir dönemdir.

Bu çağda, çocuğun genel kültürüne biyopolitik ve ekonomi konularında katkıda bulunacak, yeteneklerini düşünme yetisiyle geliştirecek, doğaya ve hayatın kendisine karşı sanayi ve sosyal sorumluluk duygusunu geliştirme ve toplmun yararlı bir üyesi olma olanağını sağlayacak bir eğitim verilmelidir.

Eğitimin bu dönemde, toplumda önemli bir mevki edinmek, kültürü koruyup sürdürmek, adalate, erdeme güzel bir yaşama kavuşmak, kamu yaşamını ve devletin modernleştirilmesi için dürüst insanlar yetiştirmek gibi amaçları vardır.

Edebiyat, dilbilgisi, biyoloji, fizik, kimya, matematik, jeoloji, astronomi vb. dallara da biyopolitik kavramları eklenmelidir.

Hümanistik ya da sosyal bilimler kökenli dersler de (tarih, coğrafya, sosyal bilimler, müzik) öğrencinin çevre konularına hassasiyetini ve ilgisini geliştirmelidir.

1. Ekosistemin, fiziksel, biyolojik ve kimyasal genel kanunlarla yönetildiği,

2. İnsanın ise, değerler ve normlarla yönetildiği,

3. Ekonomik düzenin kuralları, emek, üretim, tüketim, çevre, doğal kaynak kullanımı ve türlerin yok olması, toprak, su, hava kirlenmesi nedenleriyle ve ilişkileriyle öğretilmelidir.

Orta Eğitim Amaçları

1. Yaşam (bios)’ın araştırılması ve incelenmesi konularında ilk eğitimde edinilmiş yeteneklerin geliştirilmesi,

2. Biyo-çevre ve insan arasındaki ilişkilerin açıklanması,

3. Çevre/insan ilişkileri ile ilgili sorunların anlatılması,

4. Biyo-çevre prensiplerini ya da düzenini keşfetme yolları,

5. Yaşam ve doğal çevreyi etkileyen nedenleri tanımlama ve analiz etme, görme ve düşünme yolları,

6. Yaşam içinde çeşitlilik ve harmoni bulunmakta olduğunu, biyolojik formların korunması gerektiği, insan hayatının bu dinamik denge sayesinde devam edebildiğinin öğretilmesi,

7. İnsan eylem ve davranışları, üretim, tüketim ve faaliyetlerinin onun kültür ve değerlerine göre değiştiğini ancak sonuçta çevre sorunlarının bu eylemlere bağlı olarak oluştuğunun gösterilmesi.

Eğitim Metodları

Orta eğitim programlarının çevre kaygısı ve bilinci verecek şekilde, biyopolitik ilkelerini öğretecek tarzda düzenlenmesi ve aşağıdaki metodlarla eğitim ve öğretimin sürdürülmesi öngörülmüştür.

1. Saha Çalışmaları: Üretim yapılan ve atık madde açığa çıkaran bazı fabrikaların; arıtma tesislerinin, çöp fabrikaları ile kanalizasyon arıtma tesislerinin gezilmesi, burada yetkililerle görüşme ve mülakatlar, çeşitli sosyal anket uygulamaları ile çevre sorunları hakkında yöre halkının görüş ve önerilerinin öğrenilmesi vb. saha çalışmaları uygulanabilir.

2. TV, video, slide vb. görsel materyal ile eğitimin desteklenmesi, her bir orta öğretim kurumunda bir arşiv oluşturularak, çevre ile ilgili kaynakların iktisap, magazin, dergi vb. sistematik toplanması ve derslerde gerekli olanların kullanılması.

3. Laboratuvar Deneyleri: Halen mevcut eğitim sisteminde varolan; biyolojik, kimya ve fizik deney laboratuvarlarının yaşam ve biyoloji ile ilgili çeşitli eğitici deney ve araştırma konularına adaptasyonunun sağlanması, kirlenme ile ilgili analizlerin yapılması ve öğretilmesi,

4. Örgütlenmiş tartışma ve konuşmalar: Seminer, tartışma, panel, konferans vb. gibi konu ile ilgili örgütlenmiş tartışma ve konuşmalara öğrencinin katılımını sağlamak.

Eğitim Kapsamı

1. Hayatın kimyasal temeli ve organik canlılar üzerinde ekonomik faaliyetlerin etkileri, su, hava, toprak kirlenmesinin nedenleri, aşırı üretim ve tüketimin türlerin yok olmasındaki etkisi,

2. Hücre yapısı ve fonksiyonları, kalıtım ve genetik gibi biyoloji konularının anlatılması,

3. Virüsler ve hastalıklarda oynadığı rol, nüfus artışının çevre sağlığı üzerindeki, sağlıklı bir çevrenin ekonomik maliyeti,

4. Evrim süreci:: Biyolojik evrim ile insanın sosyal ve ekonomik evrim süreçlerinin karşılaştırılmalı olarak anlatımı,

5. İnsanın biyolojik yapısı, omurgalı ve omurgasız hayvan türleri, sürüngenler, bitkiler ve aralarındaki doğal ilişki,

6. Ekosistemdeki biyotik ve abiyotik faktörler, madenler, su, hava ve toprağın kullanımı, ekonomik olarak kar ve fayda kavramları açısından incelenmesi,

7. Ekonominin temel ilkeleri, çevre-ekonomi-biyopolitik ilişkilerinin işlenmesi.

II.4. ÜNİVERSİTE EĞİTİMİ

Kişiyi yeni, yepyeni bir toplumun insanı ve kurucusu olmaya hazırlamak; kişinin bedensel, zihinsel tüm yeteneklerini alabildiğine geliştirmek, yani insanı üretici güç olarak geliştirmek, kişinin yaratıcılığını, kendini aşma olanaklarını geliştirmek, yeni toplumun yeni insanının ahlaki Değerlerini, , davranış ilkelerini yerleştirmek; üretimin doğa ve toplum yararına en fazla gelişmesi için üretici insanı, gerekli üretim bilgileriyle, teknik bilgilerle donatmak, insanların siyasal bilinçlerini geliştirmek, onları toplumun yönetimine katkıya ve doğrudan katılmaya hazırlamak; kuramla pratiği bilimsel bilgi ve düşünce ile davranış; kaynaştırmak ancak üniversite eğitiminde gerekli reformların yapılması ile mümkün olabilecektir.

Biyo-çevrenin daha iyi anlaşılması, çevre-insan ilişkileri kapsamında bilimsel düzeyde çalışmaların yapılabilmesi üniversite düzeyinde olasıdır.

Üniversite öğrencileri toplumun potansiyel (olası) önderleri ve karar vericileri olduklarından, bu düzeyde yapılacak eğitim ve bilinçlendirmenin önemi büyüktür.

Üniversiteler, lisans seviyesinde yaşam (bios) ile ilgili aşağıda belirtilen dersleri programlarına almaları gereklidir.

1. Fen Bilimleri, Mimarlık ve Mühendislik Lisans öğrencileri için “Yaşamın Değerlendirilmesi ve Biyo-tasarım”. Ekonomik üretim ve tüketim kalıplarının tasarımlanmasında (örneğin bir fabrika tasarımı, gıda paketlenmesi, depolama, atık arıtma tesisleri vb.) çevre ve biyopolitik ile bağlantılı olarak, en düşük maliyet en fazla kar prensibinden ayrılarak çevre ve biyohayata en uygun tasarım ve uygulamanın yapılabilmesi için gerekli bilgilerin verilmesi amaçlanmalıdır.

2. Ticaret, muhasebe ve ekonomi lisans öğrencileri için “üretim ve üretim ile ilgili Biyo-çevre bozulması”. Ekonomik yaşamın değişik sistemlerde (kapitalist, sosyalist) farklı olan üretim amaç, araç ve tekniklerinin yeniden yorumlanması ile, üretimin salt tüketim amaçlı değil, dayanıklı, doğal kaynak kullanımını minimuma indiren, üretim esnasında atık madde miktarını asgariye indiren ya da atıkların yeniden kullanımı ve değerlendirilmesi ile çevreye zarar veremeyecek üretim kalıplarının yerleştirilmesi, Biyo-çevre bozulmasının önlenmesi, çevre korunması ve onarımının metodlarının verilmesi,

3. Hukuk öğrencileri için “Bilim ve teknoloji üzerinde hukukun bir kontrol aracı olarak kullanılması” ya da “Hukuk Sosyolojisi”. Serbest Piyasa ekonomisi ya da merkeziyetçi ekonomik sistemlerde farklı olan, hukuk yaklaşımlarının incelenmesi, çevreyi koruyup geliştirmeyi amaçlayan, çevreye ve hayatın kendisine ekonomik bir meta olarak bakan yaklaşımlara engel olucu, çevreyi kirletenleri “kirleten öder” prensibiyle cezalandırıcı, potansiyel kirlenme alanlarını saptayarak önceden önlem alıcı, planlı bir yaklaşım ile arazi kullanım ve doğal kaynak kullanımını düzenleyici bir hukuk siteminin oluşması doğrultusunda bir eğitim verilmelidir.

4. Biyo-teknoloji dersinin profesyonel bir ders olarak okutulması, Bu ders kapsamında, biyo-teknoloji yanısıra, bu teknolojinin ekonomik boyutlarının irdelenmesi, fayda/maliyet analizlerine çevre faktörünün katılması ile yeni değerlendirmeler yapılması öngörülmüştür.

5. Çevre Dersi, çevre ile ilgili bilim dersleri, çevre dersi, bir “mass course” olarak bütün fen ve sosyal bilim dallarında okutulmalıdır. İlkokuldan başlayarak, eğitim araçları ile verilen çevre bilincinin süreklilik kazanması ancak bunun bilimsel bir ders kapsamında öğretilmesi ile mümkün olabilecektir. Çevre/biyopolitik kavram ve ilişkileri bu dersin ana chapterlerinden biri olmaya adaydır.

6. Beşeri ve Sosyal Bilimler dalında “Biyo-sistemlerin korunma ve yönetiminde değer ve davranışların rolü”

İnsanın değer ve davranışlarının temelinde, içinde bulunduğu toplumun sosyal ve kültürel değer yargıları, yazılı ve yazılı olmayan kanun ve kurallar, gelenek ve görenekler etkili olmaktadır.

Yüzyıllardır süregelen, doğanın tükenmeyen ve kirlenmeyen bir varlık olduğu şeklindeki yanlış değer yargılarını değiştirmek gerekmektedir.

Üniversite Eğitiminin Yol Gösterici Esasları

Uygun, çevreyi kirletmeyen teknolojilerin geliştirilmesi hususunda çalışmalar yapılmalıdır.
Kaynakların, etkin ve eşitlik içinde kullanımının sağlanması gereklidir.
Biyolojik çeşitliliğin mantıklı ve akıllı stratejilerle maksimize edilmesi gereklidir.
Biyo-çevre programlarının etkin bir şekilde uygulanması amacıyla nüfus artışının kontrolü gerekmektedir.

Üniversite eğitiminde, alan çalışması ve çok disiplinli araştırma ve değerlendirmeler önem kazanmaktadır. Öğrenciler, yaşamın çok boyutluluğuna karşı, hukuki, politik ve ahlaki yönlerden duyarlı olmayı öğrenmelidirler.

II.5. ÜNİVERSİTE SONRASI EĞİTİMİNDE BİYOPOLİTİK / ÇEVRE KAVRAM VE İLİŞKİLERİNİN ÖĞRETİLMESİ

Yeni eğitim biçimlerinde “sürekli eğitim” kavramı yaygınlık kazanmaktadır.

Bu eğitim, daha önce bir meslek edinmiş yetişkinlere hitap etmektedir. Başlıca amacı da her zaman diploma vermek değildir.

Üçüncü dönem üniversitelerin doğuşu ile yaşlılara verilecek eğitimin ilkeleri ortaya konmaya başlamıştır.

Böylece eğitim, doğumdan ölüme değin insan yaşamının her aşamasına hitap eder hale getirilmiş olmaktadır.

Ayrıca, çevre sorunlarının acil çözümler gerektirecek, çevre eğitimini ve bilinçlendirmesinin eğitimini tamamlamış kişilere de yaygınlaştırılmasını ve bu kişilerin de eğitilmesi gerekliliğini göstermektedir.

Potansiyel Eğitim Kitlesi arasında:

- Sanayi kuruluşları ve şirketlerin, yöneticileri ve karar vericileri,

- Kamu yöneticileri

- Biyo-çevre eylemcileri,

- Eğitim seviyesi düşük kişiler

yer alabilecektir.

Bu kişi ve gruplara, uydu yayınları, tv, radyo, gazeteler (çevre köşeleri), dergiler, periyodikler, mesleki yayınlar, ilanlar gibi “mass medaia” (kitle iletişim) araçları ile doğrudan erişmek mümkündür. Bu yayınlarla kamunun ilgisi ve dikkatini yaşam ve yaşam ile ilgili programlara çekmesi gerekmektedir.

Böylece geniş anlamda bir “çevre bilinci” ve “çevre kaygısı” oluşturulabileceği ve yeni bir toplumsal düzene doğru sağlıklı bir geçiş yapılabileceği varsayılmaktadır.

KAYNAKLAR

- AKAT, A.S., “İktisatçılar ve Çevre”, ŞEHİR Dergisi, Çevre Özel Sayısı, Sayı: 11, 1988.

- ARVANITIS, A.V., “Biopolitics-Dimensions of Biology”, I. Int.Conf, on BİOPOLİTİCS The Bio-Environment, May 6-10-1987, Pub. B.I.D., 1988, Athens, Greece.

- BAHRD, R., “Nasıl Sosyalizm?, Hangi Yeşil?, Ne İçin Sanayi?, Der., Tanıl Bora, Ayrıntı yay. 1989.

- DUMONT, R., “Uçurumun Kıyısındaki Dünyamız”, Çev.Semih Tiryakioğlu, Varlık Yay., Nisan, 1976.

- GÜREL, S., “Systems Approach to Environmental Education”, June, 1973.

- İstanbul 3, İdare Mahkemesi, 7.6.1988 tarih ve 1988 / 26 sayılı kararı.

- KELEŞ, R., “Kentleşme ve Konut Politikası”, A.Ü. SBF yay. No: 540, Ankara, 1984.

- LEONTİEV, L., “Marksist Ekonomi Politiğin İlkeleri, Çev. Kenan Somer, Sol yay. 1976, Ankara.

- PORITT, J., “Yeşil Politika”, Çev. Alev Türker, Ayrıntı Yay. İnceleme Dizisi, 1988.

- Proposal for a Bio-Syllabus.

- SIMONİS, Ü.E., “Ecology and Economic Policy”, I. Int. Conf.. on BIOPOLİTİCS The Bio-Environment, May 6-10 1987, Pub. B.I.D.1988, Athens, Greece.

- TANILLI, S., “Nasıl Bir Eğitim İstiyoruz?”, 1988, Amaç Yay.

- YAVUZ, F., “Çevre Sorunları”, A.Ü. SBF Yay. No: 385, 1975.