Humeyni'nin CİA ile olan derin ilişkileri

Carter hükümeti askeri bir darbe olmasına karşın orduyu geriye çekerek Humeyni'nin İran'a dönüş yolunu açtı

İran liderleri, Ayetullah Humeyni ile Carter hükümetinin İran devriminden sadece birkaç hafta önceden derin bağlantılar içinde olduğunu ortaya çıkaran ABD diplomatik bağıntılara öfkeyle tepki gösterdi.

İran devrimi lideri Ruhullah Humeyni'nin Fransa'da sürgündeyken bir aracı vasıtasıyla ABD ile bazı iletişimlerinin olduğu önceden bilinmekteydi. Ancak, BBC Farsça servisinin ortaya çıkardığı belgeler, Humeyni'nin Amerikalıların kendisinin İran'a dönme planlarını riske etmeyeceklerine dair emin olmak için detaylara indiğini hatta kişisel olarak ABD yetkililerine yazdığını gösteriyor.

BBC raporları Carter hükümetinin Humeyni'nin vaadlerine kulak verdiğini ve Humeyni'nin İran'a dönüş yolunu aktifleştirmek adına İran ordusunun askeri bir darbe yapmasını engellediğini açığa çıkarıyor.

BBC Farsça kanalı Washington'un Humeyni'ye cevaben hazırladığı Humeyni'nin direkt iletişime geçmesinden hoşnut olunduğunu ifade eden ancak iletilmemiş olan bir taslak mesajı elinde bulunduruyor.

Aynı kurum ayrıca daha önceden de yayınlanmış ancak dikkatlerden kaçmış CIA'in gizliliği kaldırılmış 1980 İran'da İslam analizini de yayınladı. Bu analiz Humeyni'nin ABD'ye ulaşma girişimlerinin devrimden 16 yıl öncesi 1963'e dek uzandığını gösteriyor.

BBC raporları İran'da büyük bir tartışma başlattı: eğer doğruysa, yakın zamanlarda gerçekleşen nükleer müzakarelere dek yaklaşık 30 yıldır tabu olarak kalan Humeyni'nin ABD ile herhangi bir direkt bağlantıya karşı olduğu mitini alttan kazıyacaklardır.

Bu ayın başında Humeyni'nin varisi yüksek rütbeli lider Ayetullah Ali Humeyni bu söylentilerin "uydurma" belgelere dayandığını söyleyerek raporu reddetmişti.

Humeyni'nin devrim zamanındaki sözcü ve danışmanı İbrahim Yedzi ve reformcu figürlerden Said Hacceryan gibi diğer İranlı politikacılar da BBC' nin ifşa ettiği belgeleri eleştirdi.

1963 Kasım ayında Ayetullah, Tahran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi profesörü ve muhalif dini gruplara yakın İranlı siyasetçi Humeyni Hac Mirza Halil Kamarey vasıtasıyla Birleşik Devletler hükümetine bir mesaj gönderdi. Humeyni Amerika'nın İran'daki çıkarlarına karşı olmadığını açıkladı. Aksine Amerika varlığının Sovyet ve muhtemel İngiliz müdahalesine karşın gerekli olduğunu düşünüyor. Humeyni ayrıca İslam ve diğer dinler özellikle Hıristiyanlık ile yakın bir işbirliğine dair inancını ifade etti.

BBC tarafından yayınlanan gizliliği kaldırılmış 1980 CIA İran'da İslam başlıklı analizi Ayetullah Humeyni'nin 1963'te ABD ile iletişim kurduğunu anlatıyor.

Guardian'a konuşan eski iki Beyaz Saray (Jimmy Carter) danışmanı belgelerin gerçekliğini sorgulamayıp sadece ABD'nin şah'ı yüzüstü bıraktığını reddetti.

Humeyni'nin "Büyük Şeytan" a karşı son zamanlardaki nutuklarının zıddına, Tahran'a dönmeden sadece haftalar önce ABD yetkililerine mesajları dikkat çekici bir biçimde gayet uzlaşma cinsinden gözüküyor.

BBC'ye göre, Humeyni bir mesajında : " Orduya Bahtiyar( Şah'ın başbakanı Şapur)'ı takip etmemelerini önermeniz akla yatkın olandır." dedi. " Göreceksiniz ki Amerikalılar ile herhangi bir husumetimiz bulunmamaktadır."

Bir ABD gizli ajanı vasıtasıyla iletilmiş aynı ayda yazılmış diğer bir mesajda Amerikanın ulusal ekonomik çıkarlarının İran'daki bir güç değişiminden etkileneceğini belirterek Amerika'nın korkularını yatıştırmaya teşebbüs ediyor. "Petrole dair hiçbir korku olmamalı. ABD'ye satmayacağımız doğru değil."

Humeyni, şah'ın İran'dan kaçmasından 2 hafta sonra 1 Şubat 1979'da Tahran'a döndü.  Amerikan etkisindeki İran ordusu kısa bir sürede teslim oldu ve birkaç ay içinde Humeyni yeni İslam Cumhuriyeti'nin üst düzey lideri ilan edildi.

ABD ile ilişkiler en başından itibaren temkinliydi; çünkü Amerika şah rejimi ile yakından özdeşleştiriliyordu ve Kasım 1979'da bir grup öğrencinin ABD büyükelçiliğine saldırarak 52 diplomatı 444 gün boyunca rehin almasının ardından Washington ile bağlar tamamen koparıldı.

Ancak iki taraflı zıddlaşan konuşmalara rağmen ihtilal İran ve ABD arasındaki direkt konuşmalara bir son vermedi. Şuanki başbakan Hasan Ruhani'nin ABD ile Amerikanın Tahran'a Amerikalı rehineleri kurtarmak için gizlice gemiden asker çıkartması konusunda mutabakata varan gizli anlaşmalara katıldığına inanılıyor.

CIA' in 1980 yılındaki çalışmasına göre " 1963 Kasım ayında Ayetullah, Humeyni Hac Mirza Halil Kamarey [Tahran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi profesörü] vasıtasıyla Birleşik Devletler hükümetine bir mesaj gönderdi." ve bu mesajda "Amerika'nın İran'daki çıkarlarına karşı olmadığını" ve " aksine,  Amerikan varlığının Sovyet ve muhtemel bir İngiliz müdahalesine karşı karşıt bir denge olarak gerekli olduğunu düşünüyor". İranlı liderler Humeyni'nin böyle bir mesaj ilettiğini hararetli bir şekilde reddediyor.

Guardian'ın gizliliği yeni kaldırılmış belgelere erişimi yoktu ve bağımsız olarak bu belgeleri doğrulayamazdı. BBC, CIA belgeselini yayınladı ancak öteki belgeleri yayınlamadı. Bunların çoğu Humeyni'nin kişisel mesajlarını içeren Paris ve Tahran büyükelçilikleri diplomatik bağlarıydı.

BBC Farsça, İranlıların eleştirilerindeki kuşkulara yardımcı olmayan bu belgeleri yayınlamama konusundaki kararını açıklamadı ancak hikayeyi ortaya çıkaran muhabir Kambiz Fettahi sorulara e-mail ile cevap verdi.

Fettahi : "Belgeler açıkça gösteriyor ki Humeyni kahramanlıktan uzak, kurnazlıktan öte ve perdeler arkasındadır. O, Amerika'nın İran'daki temel çıkarlarının geleceğine dair her türlü sözü vererek sessizce Amerikan hükümeti ile flört etti." dedi.

"Belgeler önemli çünkü bunlar Humeyni'nin mirasının çetrefilli olduğunu gösteriyor zira bu belgeler Ayetullah'ın perde arkasında iki Amerika başbakanına kur yaptığını gösteriyor. Bu belgeler bir davranış şeklini gözler önüne seriyor- Humeyni İslami bir cumhuriyet için geçirdiği uzun sıkıntıların kritik anlarında sonradan "Büyük Şeytan" diye isimlendirdiği bir yapıyla gizli bağlantılar içindeydi."

İran devrimi esnasında Ulusal Güvenlik Konseyi üyesi olan Gary Sick: " belgeler gerçektir" dedi ancak bildiği kadarıyla CIA'in 1963 temaslarına dair çalışmasını hiç görmediğini ve bahsi geçen iletişim sirkülasyonuna dair hiçbir bilgisinin olmadığını ifade etti.

"Raporun kesin olduğunu varsayarak söyleyebileceklerim Humeyni'nin ABD hükümetine iletisinin asıl politikaya hiçbir etkisinin olmadığıdır, ne Kennedy hükümetine ne de daha sonrasına.O yüzden bunu anormal bir durum olarak kabul ediyorum." diye konuştu Guardian'a.

"Humeyni güçleri ne pahasına olursa olsun kesinkes önlenmesini istedikleri İran ordusunun askeri bir devrim gerçekleştirmesinden endişe duyuyordu. Amerika ise darbe tehdidini bir pazarlık manivelası olarak korumaya çalıştı"

Eski Beyaz Saray( Carter) iç politikalar danışmanı Stuart Eizenstat, ABD'nin şah'ı bırakma müzakereleri "tarihi olarak doğru değildi" dedi. Ayrıca, "Biz şah'ı iktidarda tutmak için yapabileceğimiz her şeyi yaptık. Ayetullah'ı iktidara getirme gibi bir hevesimiz olmadı." diye ekledi.

"İbrahim Yedzi- Humeyni'nin ilk dışişleri bakanı- Ayetullah Humeyni lehine düzenli basın açıklamaları düzenleyerek bu toleranslı bir demokrasi olacak, İslami bir devrimle alakası yok diyordu. Ben Yedzi'nin bu söylediklerine inandığına inanıyorum." dedi.

Dışişleri Bakanlığı başkan yardımcısı sözcüsü Mark Toner'e Humeyni'nin Carter ile temasa geçtiği soruldu. "Özür dilerim- Bunun farkında değilim ve size bu konuda sunabileceğim güncel bir bilgim de yok." diye cevapladı.

Guardian Carter'ın 1977-1981 ulusal güvenlik danışmanı Zvibniew Brzezinski'ye de bu konudan yaklaştı. O, bu konudaki bir röportajı reddetti ancak " o zamanlar insanların birçok manevrası vardı ve benim bilhassa Ayetullah ve onun bu noktadaki rolüne dair hiçbir özel bilgim yok. Muhtemelen bazı noktalarda bazı müdahaleler olmuştur ancak özel olarak hatırlayabildiğim hiçbir şey yok." dedi.