Kader ve Özgür İrade ikilemi

Aşağıdaki olay belirli ve belirsiz kader (Mutlak ve Muallâk Kader) konusunu açıklamaya yetecektir:

İstanbul-İzmir arasındaki karayolunu ele alalım. Bu yolun yaklaşık yarı mesafesinde ünlü Susurluk kasabası yer alır. Bir kamyon İstanbul’a gitmek için İzmir sebze halinden, sabah saat 11’de yola çıkmış olsun. Aynı saatte, İstanbul Esenler otogarından bir yolcu otobüsü İzmir’e gitmek üzere hareket etsin.

Şimdi de Bursa Uludağ Üniversitesi’nde devasa bilimsel araştırmalar yapan, bilimde son derece ileri bir düzeyi yakalamış ve neredeyse her şeyi bilen bir profesörü düşünelim...

Bu bilim adamı öylesine ileri bir teknolojiye ve bilgi birikimine sahiptir ki; uzaydaki uydusu, teleskopları ve uzaktan kumandalı binlerce güçlü kamerası sayesinde Marmara ve Ege bölgelerindeki canlı-cansız her şeyin hareketlerini yakından gözetleyebilmekte; hatta geniş imkânları elverdiği için insanların düşüncelerini dahi okuyabilmektedir.

Bir araştırma esnasında söz konusu otobüs ve kamyonun yola çıkışlarını yakalayan profesörümüz, her olasılığı düşünür ve bunların nerede karşılaşacaklarını hesaplar. Bilgisayarında Susurluk haritası görünür, ayrıca bu iki aracın keskin dönemeçlerden birinde karşılaşacakları ortaya çıkar. Yine yüksek teknolojisi ve deneyimi sayesinde, şoförlerin kaç dakikada bir esneyip gözlerini yumduklarını hesaplayarak, yol, hava ve trafik koşullarını inceler ve bu iki aracın o dönemeçte çarpışacaklarına kesin kanaat getirir.

Profesörümüzün elde ettiği sonuca güveni tamdır... Derhâl tüm televizyon kanallarını arar, durumu anlatır ve bu çarpışmanın mutlaka gerçekleşeceğini, bunu önceden yayınlamanın büyük reyting getireceğini, bu kazanın olmaması hâlinde tüm zararları karşılayacağını garanti eder.

Helikopter sahibi bütün televizyon kanallar hemen Susurluk’a uçarlar ve plâkaları da belli olan bu iki aracı o dönemeçte beklemeye koyulurlar. Durumdan jandarma da haberdar edilir, böylece yüzlerce kişi pusuya yatıp olay ânını beklemeye başlar.

Söylenen saatte ve yerde ânîden o iki araç görünür ve öngörüldüğü biçimde burun buruna çarpışırlar! Kazaya herkes şahit olur, kameraların tümü olayı kare kare görüntülerler. Neyse ki ölen olmaz, sadece şoförler ve birkaç yolcu hafifçe yaralanır.

Şoku atlatan sürücüler neler olup bittiğini anlayınca Susurluk Jandarma Karakoluna gitmeyi reddederler. Çünkü bu kazanın -ellerinde olmayan sebepten ötürü- mutlaka olacağının zaten bilindiğini, kendilerinde hiçbir kabahat olmadığını iddia ederler. Ama güvenlik güçleri sorunun mahkemede halledilmesi gerektiğinde ısrarlıdır.

O gece televizyon haberlerini izleyen herkes olaydan haberdar olunca merakla ertesi günkü mahkemenin sonucunu beklemeye başlar.

Olay ayrıca tüm dünyada duyulmuş, bütün habercilerin dikkatini üzerinde toplamıştır. Sabah erken başlayan duruşma yerli-yabancı yüzlerce televizyon kanalı tarafından, özel bir izinle naklen yayınlanır. Savcı, sürücüler hakkında dikkatsiz araç kullanma ve kamuya zarar verme suçu işledikleri için hapis cezası talep eder. Savcının tanıklarından biri de o gün şöhrete kavuşan profesörümüzdür.

Sürücülerin avukatları birleşip ortak savunma yaparlar:

“Müvekkillerimiz araçlarını dikkatli veya dikkatsiz kullanmış olması önemli değildir; bu kazanın olacağı önceden zaten belliymiş. Araçlarını her zamanki özenle kullanmalarına rağmen olay yine de cereyan etmiştir. Kesinlikle suçsuzdurlar, beraatlarını talep ediyoruz.”

Mahkeme uzun sürmez, karar ilk celsede açıklanır:

“Her ne kadar önceden bilinse bile, kazaya dışarıdan bir müdahalede bulunulmadığından ve çarpışma, araçları kullanan sanıklar tarafından gerçekleştirilmiş olduğundan, sürücüler suçlu bulunmuş olup...”

Bu hayalî hikâyecik, özgür iradenin kader içindeki yerini açıklamaya yetmektedir: Açılmış bir yolda arabayla gezinirken direksiyon kendi elimizdedir; gideceğimiz yönü ve hızı kendimiz seçer, kendimiz belirleriz. Kısacası: Muallâk Kader özgür irademizin dışa yansımasıdır; Mutlak Kader'se evrendeki değişmez yasalardır...

Dip not: Mutlak Kader ve Muallâk Kader tamlamaları dinî terimlerdir. Anlamlarını üzerindeki açılımların tarihi belki de insanlığın yaşı kadar geriye gider. Fakat bu iki kavram her çağda tekrar tekrar yorumlanmış, çağın gelişen dinî ve felsefî düşüncelerine göre evirilmiştir. Ben de günümüze uyarlamaya çalıştım yapılacak karşıt ve yandaş yorumların, gösterilecek farklı tepkilerin beklentisi içinde.

Sözlük:
Mutlak: Değişmez, şaşmaz, kesin, belirlenmiş, belirli, sabit, muayyen...
Muallâk: Asılı, havada kalmış, saptanmamış, oturmamış, oynak, belirsiz, değişebilen...

.....................................................................................
* Kadın-erkek sayısı eşit ve "Dokunulabilir Meclis" istiyoruz!
.....................................................................................