Laboratuvarda İnsan Beyni Üretildi Biraz Mini Ama...

Bilim insanlarından korkmayan taş kesilsin! Avusturya Bilimler Akademisi’nin Moleküler Biyoteknoloji Enstitüsü’ndeki bilim insanları laboratuvarda insan beyni ürettiler.

Araştırmacıların ürettikleri beyin, gelişiminin en erken aşamasındaki haliydi ama olsun. Zaten bundan önce de laboratuvarda beyin hücreleri geliştirmeyi başarmışlardı.

Düşünsenize bildiğiniz bir parça deriden minyatür “insan beyni” ürettiler. 2018 Nisan ayında bilim dergilerinin gündeminde bu konu ilk sıradaydı. Uzmanlar, beyin ve omurilik -nöroektoderm- içinde gelişen embriyo için, embriyonik kök ve deri hücreleri, dokunun büyürken tutunabilmesi için bir iskelete ihtiyacı olduğundan iskelet yerine küçük, jel bir damlacık, oksijenle beslenebilmesi için de besin banyosu görevi gören bir biyoreaktör kullanmışlar. Bezelye büyüklüğüne gelen yapılar, dokuz haftalık bir fetüste görülen beyin gelişimi düzeyine ulaşmışlar, ancak düşünebilme yeteneğinden yoksunmuş.

Nasıl, adeta bilimkurgu filmine ait bir senaryo gibi değil mi? İki ay içinde mini beyin dokuları 4 mm olmuş. Meseleyi biraz daha detaylandırırsak, Tufts Üniversitesi[1] taa 2013’den beri nöroloji araştırmaları için mini beyinler geliştiriyor. Üniversitenin Biyomedikal Mühendisliği bölümünden Profesörü David L. Kaplan, çalışmanın ilk basamağında insan derisinden alınan kök hücrelerle, 9 haftalık bir fetüsün beynini taklit edebilen bir yapı oluşturduklarını açıklamıştı. Bu “mini beyinler” yaklaşık bir yıl boyunca hayatta kaldı. Kan kaynakları olsa daha fazla yaşayabilirlermiş ama zaten beyin dokusundan ibaret olduklarından besin ve oksijen, beyne benzeyen bu yapının iç bölgelerine nüfuz edememiş.

Mini beyinler üretmekteki amaçları şimdilik deneylerde kullanmak zaten 2014’de bu mini beyinlere şok vererek travmatik beyin yaralanmaları ile ilgili deneyler yaptılar. Artık uzmanlar 3D yazıcılar kullanarak insan beyni üretip üstünde deneyler yapıyorlar, bu deneylerden elde ettikleri sonuçları Alzheimer ve Parkinson gibi hastalıkların tedavisinde kullanacaklarını söylüyorlar.

Amerikan Kimya Topluluğu'nun Biyomalzeme Bilimi ve Mühendisliği adlı dergisinde Ekim 2018 tarihinde yayınlanan makalede, laboratuvarda üretilen bu mini beyinlerin üretim amacı için çok net bir açıklama yapıp, nörodejeneratif hastalıkları iyileştirebilmek için “hastadan türetilen beyin doku modelinin oluşturulmasının mümkün olduğunu gösteren benzer büyüme ve gen ekspresyonu gözlemledik” ”[2]dediler. Meâli şu, bu mini beyinlerin içinde insan beyninde bulunabilecek pek çok özel hücre mevcut. “Pluripotent Kök Hücrelerden Fonksiyonel ve Sürdürülebilir 3D İnsan Sinir Ağı Modelleri” yapıyorlar. Onlara sorarsanız, bu mini beyinler, insan beyninin yerine geçmesi için değil, hastalıkların beyin üzerindeki etkisini görebilmek için üretiliyor.

Bu müthiş gelişmelerin kullanım alanları için daima iyi niyetli sebepler sıralansa da içimdeki septik meraklı, bu ve benzer çalışmaların daha sonraki evrelerinde hangi farklı amaçlara hizmet edebileceğini düşünmeden edemiyor.

Neresinden bakarsanız bakın olağanüstü bir gelişme, deriden hücre alıp, mini beyinler üretebilmek. Laboratuvar beyinleri mini ve henüz düşünemiyor, bizim beyinlerimiz gibi diğer organlara hükmedemiyor ve onlar arasında bir iletişim ağı kuramıyor ama ya biraz daha işleri büyütürlerse?

Şimdiden bile mini beyinler hayatta oldukları sürece normal bir insan beyni gibi çalıştıklarından, üzerlerinde testler yapılabiliyor. Bu iş etik mi ve daha ne kadar ileri gidebilir diye sorarsanız, ilk sorunun cevabı evet, bu yapay beyinler bilinç sahibi olmadıklarından deneylerde malzeme olarak kullanılmaları etik sayılıyor, ikinci sorunun cevabı hakkında ise hiçbir fikrim yok. Bundan sonraki aşamayı ben de merakla bekliyorum...