Mavi İrisler Hüzündür Bizde

İris veya süsen.

Zambak veya mor ya da mavi zambak değil!

O, irisgillerden veya süsenler ailesinden çoğunlukla mavi ve mor olmak üzere beyaz, sarı, pembe gibi çeşitli renklerde gösterişli çiçekleri olan çok yıllık bir süs bitkisidir.

Temel olarak, sakallı veya bayraklı, sakalsız ve keseli (aril) olmak üzere üç ana gruba ayrılan irislerin doğal türleri yanında ıslah yoluyla (melezleme) geliştirilmiş kültür türleri ile 300’den fazla varyetesi bulunmaktadır.

Uzun varyeteleri genelde 65-70 cm kadar boylanır. Ama 150 cm kadar uzayan türleri de bulunur. Doğal olarak yetişen 8-10, 20 veya 40 cm’e kadar daha kısa ve bodur tür, alt tür ve varyeteleri de bulunmaktadır. Baharda çiçek açan irislerin Mayıs’tan Temmuz’a kadar çiçeklendiği görülmektedir.

İris çiçek formunu ve tazeliğini uzun süre koruyabilmekte, uzun oluşları nedeniyle kesme çiçek olarak da beğenilmektedir. Yetiştirmesi çok kolay olan iris az bakım gerektiren ve hızlı gelişen bir bitkidir. Bol güneş ışığını sevmekle birlikte kısmi gölgeli ortamlarda da gelişebilmektedir. Fazla su biriktirmeyen toprağı seven irisin besin maddesi bakımından fazlaca bir isteği yoktur. Sadece kuru mevsimlerde sınırlı sulama ihtiyacı duyar. İrisler hızlı büyür ve yumru veya rizomlarıyla hızla dikildiği alanı kaplar.

İrislere Kuzey Yarıküre’nin hemen her yerinde, her bölgesinde rastlanılır. Ancak bölgelere göre farklı bilimsel adlarla anılan farklı türlerdir bunlar. Güzel çiçeklerin gen kaynağı olan ülkemizde de doğal olarak 34 tür iris bulunur. Özellikle Doğu Karadeniz Bölgesi’nin dağlık kesimlerinde yetişen mavi iris (Iris reticulata veya Iris histrioides) türleri en ilginç ve en güzel görünümlü olanlarındandır. Bu iki tür birbirine çok benzeyen bodur (7-15 cm) türlerdir ve dağlık bölgelerde yayılış gösterirler. Baharda orman güllerinden önce, menekşelerle birlikte açarak müthiş bir görüntü sunarlar.

Kayalık alanlardan su kenarlarına kadar birçok yerde yetişebilen, bahçe ve park düzenlemede yaygın olarak kullanılan kanaatkâr bir süs bitkisi olan irislerden eczacılıkta ilaç yapımında da yararlanılmaktadır.

Ülkelere göre farklı kültürel algılamaları olan irislerin Hollanda’da süs bitkisi, İtalya’da parfüm bitkisi olarak bilindiğini söyleyebiriz. Ülkemizde ise mezar süsü olarak kullanımı ilk akla gelen kültürel algılama biçimidir. Türk insanı için en son vedada kendisini uğurlayanlardan isteyebileceği kolayca bulunabilecek, bakım gerektirmeyen, güzel ve alımlı bir çiçektir. Atalarımız bu yüzden bu bitkiyi dayanıklı ve güzel oluşu yüzünden ebediyete uğurladıklarımıza en son hediye olarak görürler. Son uğurlamalarda mezar toprağına iris dikmek bir gelenek halini almıştır.

Belki yukarıdaki geleneğin bilinçaltına işlenmesi nedeniyle bana göre de irisler ayrılık hüznünü ve yalnızlığı simgelerler. Bir kez dikildi mi, gerisi doğaya kalır. Yani, verilen unutulsa bile iris çiçeği verilenle uzun yıllar, coşarak, çoğalarak yaşamasını becerir. Ona dost olur. Ziyaretçiyi hüzünlü bir gülümseme ile karşılar. Ona sessizce ama sevgiyle gülümser. Ziyaret edilenin dili ve yüzü olur.

İşte, irislerin bilimsel ve kültürel hikayesi bu kadar. Ama benim için özel bir tarafı da var. Bir gece "Gözlerin Doğuyor Gecelerime" şarkısını dinlerken kaleme aldım aşağıdaki şiiri. Ama bu sefer gelinciklerin coşkusuyla değil hüzünle.

Sevgiyle kalın, sevdiklerinizle kalın.

Mavi İris

Sana son bir çiçek vereceğim
Beklersin benden, bilirim
Ama her zaman yaptığım gibi
Ellerine verip öpemeyeceğim
Ağlayarak vereceğim
Dualar okunup bitince
Derin uykuna dalmadan önce
Ellerimle toprağına gömeceğim
Kalbinin üstünde bir yere
Bir mavi iris yumrusu gömeceğim
Gözyaşımla sulayıp gideceğim

Ve bilirim, bilirsin
Yalnızlıkla büyür bu mavi hüzün çiçeğim
Ben nerede yalnız maviler görürsem
Gözlerini özleyeceğim
Ayrılık hüznüyle sevgilim
Sana rahmet olacak özlemlerim

Ama senden önce gidersem
Mavi irisler bekleyeceğim senden
Dileyeceksem dilimle söylemeden
Mavi irisler isteyeceğim senden
Ve bir de…
Nerede mavi iris görürsen
Benim için gülümse
Seninle olacağım bil ki ben de
Kalbinde göreceksin beni
Yürüyeceğim gölgende
Hissedeceksin yanağında
Ve dudağındaki öpücüklerde

"Mavi İris (varyete-2)"

Zeynel Cebeci
Adana, 6 Haziran 2005

Credits: Picture, Waterpaint by R.C. Gorman (http://www.firstpeople.us/FP-Html-Links/link2us.html)