Mevlana hoşgörüsünde eğitim

Mevlana, insana fasık (günahkâr) da olsa, kâfir de olsa, engin bir görüşle ve rahmet dolu bir nazarla bakmıştır. Çünkü o, Mesnevi’sinde de ifade ettiği gibi Allah’ın fasık ve putperest de olsa kendisini çağırana icabet edeceğini müdriktir. Mevlana, Muhammedi feyze tam mazhar olarak rahmet madeni olmuştur, Kur’an-ı Kerim’de buyrulan: "Allan’ın rahmetinden ümidinizi kesmeyiniz" mealindeki ilahi müjdenin hakikatine ermiş bir Allah dostudur. Onun içindir ki, bütün insanlığa coşkunlukla;

"Ümitsizlik semtine gitme, ümitler vardır.
Karanlık tarafa gitme; güneşler vardır." diye haykırır.

Mevlana düşüncesinin ve eğitim anlayışının temeline insan fıtratını koymuştur. Fıtrat kanununa ters düşen ve onu esas olarak almayan eğitim uygulamalarının doyurucu ve verimli neticeler veremeyeceğine dikkat çekmiştir.

Mevlana, insanın ham kabiliyetlerle dünyaya geldiğini ve bu kabiliyetlerin potansiyel güç taşıdıklarını görmüş, bu gücün kendiliğinden değil de eğitimle ortaya çıkacağına inanmıştır. Eğer insandaki bu hamlık olmasaydı eğitime temel bulmamız imkânsız olacaktı. O, bitkinin yağmura olan ihtiyacını insanın eğitime olan ihtiyacına benzetmiştir.

Devrinin problemli bir devir olmuşundan dolayı, daha çok sembolik anlayışı tercih etmiştir. Bu sebepten fikirleri, her ne kadar her ne kadar herkesin anlayacağı seviyede olmasa da, her kesime hitap etmektedir. Hatta hikayelerde misal olarak seçtiği hayvanların, devrindeki kişi ve kurumları yansıtıp yansıtmadığı incelenebilir. En azından böyle bir anlatım tarzıyla eserlerini yazması, sonraki devirlere intikalini kolaylaştırmış ve herkesin kendisine bir ders çıkarmasına vesile olmuştur. Bu açıdan eğitici değeri oldukça yüksektir.