Milletvekili seçiminde ve dağılımında adaletsizlik

Biliyorsunuz 22 Temmuz'da yapılacak seçimlerde yine 550 milletvekili seçilecek. Bu 550 milletvekilinin illere göre dağılımı, illerin nüfusuna göre belirleniyor. Ancak her ilin peşin bir milletvekili hakkı olduğu için, böylece her ile otomatikman en az iki milletvekilliği düşmüş oluyor.

Geçtiğimiz 2002 yılı seçimlerini baz alarak yaptığım küçük bir araştırmadan çıkan sonuçları sizlerle paylaşmak istedim. 2002 seçimlerinde nüfusumuz 69 milyon 302 bin olarak tespit edilmiş. Bu rakamı 550'ye böldüğümüz zaman yuvarlak rakam 126 bin kişiye bir milletvekili düşüyor. (Bundan sonra binin altındaki rakamlar yuvarlak verilecektir)

Ancak yukarıda da belirttiğim gibi Seçim Kanunu'nun ilgili maddesi uyarınca, her ile bir kontenjan verilince, her ilde farklı sayıda insana bir milletvekilliği verilmiş oluyor.

En çok nüfusa düşen milletvekilliği sıralaması ile en az nüfusa düşen milletvekilliği sıralamasında ilk on şöyle:

İstanbul 143.000 Tunceli 47.000
İzmir 140.000 Bayburt 49.000
Ankara 138.000 Kilis 57.000
Mersin 138.000 Ardahan 67.000
Konya 137.000 Sinop 75.000
Balıkesir 135.000 Karabük 75.000
Samsun 134.000 Hkkari 79.000
Kocaeli 134.000 Karaman 81.000
Erzurum 134.000 Iğdır 84.000
Bursa 133.000 Yalova 84.000

Görüldüğü gibi İstanbul'da 143 bin kişi bir milletvekili seçerken, Tunceli'de 47 bin kişi bir milletvekili seçme hakkına sahip. Yaklaşık üç mislinden bile fazla...

Zaman zaman demokrasilerde üniversite mezunuyla okuma yazma bilmeyen kimsenin eşit olarak bir oy hakkına sahip olmasını doğru bulmayanlara rastlayabiliyoruz. Herkesin birey olarak sahip olduğu bir oy hakkı bile bu şekilde sorgulanırken, yukarıdaki verilere göre Türkiye'nin en büyük şehri İstanbul'da yaşayan 3 kişinin, Tuncelide yaşayan bir kişinin yerini ancak tutabilmesinin bilmiyorum bir izahı var mıdır.

Öteden beri bu konu kafamı kurcaladığı için 2002 seçimlerinin basit bir analizini yaptım. Burada karşıma daha da vahim şeyler çıktı.

Bu rakamlar nüfusa göre belirlenmiş rakamlar. Oysa seçimlere herkes değil, seçme yaşına sahip olan seçmenler katılabiliyor. Bu durumda sayılar ve oranlar daha farklı bir boyut kazanıyor.

İstanbul 102.000 Bayburt 27.000
İzmir 101.000 Tunceli 29.000
Balıkesir 98.000 Hakkari 32.000
Ankara 93.000 Kilis 33.000
Bursa 93.000 Bitlis 34.000
Samsun 88.000 Ardahan 39.000
Zonguldak 88.000 Bingöl 40.000
Sakarya 87.000 Siirt 40.000
Adana 85.000 Muş 42.000
Manisa 85.000 Ağrı 42.000

Bu durumda ise aradaki fark neredeyse dört misline yaklaşıyor. Çünkü Kırsal kesimde çocuk sayısı fazla olduğu için seçmenin nüfusa oranı daha az.

Bunlar tabii ki kayıtlı seçmen sayısına göre ortaya çıkan rakamlar. Şimdi bir de 2002 seçimlerinde geçerli oylara göre hangi şehirde kaç kişinin bir milletvekili seçtiğine bakalım:

Balıkesir 79.000 Bayburt 19.000
İzmir 78.000 Tunceli 21.000
İstanbul 75.000 Siirt 22.000
Ankara 74.000 Hakkari 25.000
Kocaeli 72.000 Kilis 25.000
Sakarya 72.000 Bitlis 26.000
Manisa 72.000 Ardahan 29.000
Bursa 71.000 Bingöl 29.000
Çanakkale 69.000 Ağrı 30.000
Eskişehir 67.000 Iğdır 31.000

En azıyla en çoğu arasında yine tam dört misli bir fark var.

Biliyorsunuz seçimde % 10 Türkiye genel barajı var. Barajı geçemeyen bir parti herhangi bir şehirde oyların tamamını da alsa milletvekili çıkaramıyor. Bu durumda ondan sonra gelen parti kaç oy alırsa alsın milletvekilliğini elde ediyor. Bu yüzden bazı şehirlerde komik rakamlarla milletvekili seçilenler var.

Şimdi de 2002 seçimlerinde en çok ve en az oyla milletvekili seçen şehirlerimize bir bakalım. Yalnız burada da durum birinci veya ikinci parti olma durumuna göre değişiyor:

1. Parti 2. Parti

Ankara 48.000 (AKP) Tunceli 5.000 (CHP) Çorum 70.000 (CHP) Hakkari 5.000 (AKP) Kocaeli 46.000 (AKP) Bitlis 6.000 (AKP) Ankara 50.000 (CHP) Iğdır 6.000 (Bağ) Balıkesir 43.000 (AKP) Muş 7.000 (AKP) Elazığ 50.000 (Bağ) Ardahan 6.000 (AKP) İstanbul 42.000 (AKP) Şırnak 7.000 (AKP) Sivas 49.000 (CHP) Ağrı 6.000 (CHP) Eskişehir 40.000 (AKP) Diyarbakır 8.000 (AKP) İstanbul 47.000 (CHP) Muş 8.000 (CHP) Bursa 39.000 (AKP) Ağrı 8.000 (AKP) K. Maraş 45.000 (CHP) Şırnak 10.000 (CHP) Kayseri 39.000 (AKP) Kilis 9.000 (AKP) Samsun 44.000 (CHP) Bayburt 10.000 (Bağ) Samsun 38.000 (AKP) Iğdır 9.000 (CHP) Bursa 43.000 (CHP) Batman 10.000 (CHP) Çorum 38.000 (AKP) Bingöl 9.000 (AKP) Amasya 43.000 (CHP) Diyarbakır 12.000 (CHP) Amasya 38.000 (AKP) Bayburt 10.000 (Bağ) Balıkesir 42.000 (CHP) Van 13.000 (CHP)

Görüldüğü gibi bu tabloda en az oy ile en çok oy oranı 10 misline yakındır. Hatta ikinci sıradaki parti CHP, Çorum'da 70 bin oyla bir milletvekilliği kazanırken, Tunceli'de 5 bin oyla bir milletvekilliği kazanmıştır. Hakkari'de ikinci parti olan AKP de yine 5 bin oyla bir milletvekilliği kazanabilmiştir. Arada tam 14 misli fark vardır.

Yukarıdaki rakamlar birinci parti olmanın avantaj sağladığı gibi bir izlenim bırakıyor. Toplam rakamlar da bunu doğruluyor. Sözgelimi Akpartinin toplam olarak her milletvekili için 29 bin oy almasına karşılık CHP 34 bin oyla ancak bir milletvekili çıkarabilmiştir.

İl bazında en ilginç sonuçlar şöyledir.

Sayısal olarak Çorum'da Akparti 38 bin oyla CHP 70 bin oyla; (32 bin fark, oran % 84) Sivas'ta da Akparti 28 bin oyla, CHP 49 bin oyla; (21 bin fark, oran % 75)
Uşak'ta Akparti 24 bin oyla CHP 43 bin oyla; (19 bin fark, oran % 79) Afyon'da Akparti 25 bin oyla CHP 43 bin oyla; (18 bin fark, oran % 72) bir milletvekili çıkarabilmiştir.

Buna karşılık Yalova'da CHP 16 bin oyla Akparti 31 bin oyla (15 bin fark, % 93)
Kayseri'de CHP 28 bin oyla Akparti 39 bin oyla (11 bin fark, % 39) Eskişehir'de CHP 30 bin oyla Akparti 40 bin oyla (10 bin fark, % 33) Kırıkkale'de CHP 19 bin oyla Akparti 25 bin oyla ( 6 bin fark, % 29) bir milletvekili çıkarabilmiştir.

Bu sayılar ve oranlar seçim sistemimizde bariz bir adaletsizlik olduğunu ortaya koymaktadır diye düşünüyorum. Karar tabii ki büyüklerimizin.