- Kategori
- Ekonomi - Finans
Musevilerde Yaşam ve Tasarruf (İsrail ve ABD Musevileri)

"Para en iyi parfümdür" Museviliği 27 yaşında seçen Elisheba Rachel/ElizabethTaylor
İsrail ve ABD Musevileri: Amerikalı bir arkadaşımla sohbet ederken ABD’de çok sayıda farklı dinde, farklı ırkta ve farklı kültürdeki insanları birleştirerek, bir potada eritmenin güç olduğunu söyleyip, Onlarla konuşurken en çok neye dikkat etmek gerektiğini sormuştum. Cevaben din, ırk ve farklı kültürleri dikkate alarak bu konularda fıkra anlatırken dikkatli olmamı, herhangi bir ırkı, dini farketmeden küçültücü yorumlara, yanlış anlamalara sebep olabileceğimi söylemişti. Bu yazı tasarrufa ve kişisel finans yönetimine katkı sağlamayı amaçladığından, ABD’de, Çin’de Musevi (Musa’dan olma) ve zengin olmak, Museviler ve para, Musevilerin iş sırları gibi çok sayıda kitaplar yayımlandığından Ankara’dan Musevilerin yaşam ve tasarruf anlayışını yansıtmanın faydalı olacağını düşündüm.
Günümüzde gıda, ev taksidi, elektrik, su, gaz, ulaşım, giyim, dışarıda yemek, eğlence pahalandıkça ve ekonomik durgunluk yüzünden işsizlik arttıkça tutumlu yaşam sadece fakirler için değil orta tabaka için de şart oluyor.
Dünya’da Musevilerin sayısı yaklaşık 13.8 milyondur. İsrail 5.9 milyon, ABD 5.4 milyon, Fransa 0.5 milyon, Kanada 0.4 milyon, İngiltere 0.3 milyon ve Rusya, Arjantin, Almanya 0.2'şer milyon sayabiliriz. Türkiye’de eskiden daha fazla olan musevi sayısı şimdi özellikle İstanbul’da olmak üzere yaklaşık 17bindir.
Bugünkü İsrail Ortadoğu’da 14 Mayıs 1948’de kurulmuş, nüfusu 7.7 milyondur. Nüfusun yaklaşık %75’i yahudi, %25’i araptır.
İsrail, 1949 yılından şimdiye kadar toplamda ABD’den en büyük yardımı alan, yaklaşık 130 milyar $, bir ülkedir. 2013 yardımı 3.4 milyar$’dır. Bu yardım ile ABD’den askeri malzeme satın alınmakta ayrıca paranın %25’i İsrail askeri firmalarından sağlanacak askeri sistemlere kullanılabimektedir.
İsrail teknolojik yönden ileridir. Kişi başı gelir 34 900$’dır. İşgücü 3.7 milyon kişidir. GSMH 372.7 milyar$, ihracatı 60.7 milyar$ ithalatı 67 milyar$’dır. Dış borcu 96.3 milyar$’dır. Para birimi Şekel'dir (3.7şekel=1$). İhracatı makine ve teçhizat, yazılım, kesimli elmas, zirai ürünler, kimyasallar ve tekstil sayılabilir. İhracatının çoğunu ABD (%27), Hong Kong, İngiltere, Belçika, Çin (%4.3) gibi ülkelere yapıyor.İthalatı ise ham madde, askeri teçhizat, yatırım malzemeleri, işlenmemiş elmas, yakıt ve benzerleridir. İthalat yaptığı ülkeler ABD (%12.9), Çin, Almanya, İsviçre , Belçika (4.8) gibi ülkelerdir.
İsrail’de tasarruf oranı yüksektir ve son on (10) yıl ortalaması %16.5 üzerindedir. İsrail’de evler pahalıdır. Evin bir (1) m2si Hayfa’da ortalama 4000$, Telaviv’de 6000$, Kudüste 9000$’dır. 100m2 bir ev Telaviv’de 500-700bin$ civarındadır. Peşinat %40 civarındadır.
Türkiye ve İsrail ilişkileri günümüzde olması gereken seviyeden aşağıdadır. İki ülke dostluğunun geliştirilmesine ihtiyaç vardır ve bu ihtiyacın karşılanması iki ülkenin lehinedir. İsrail’in amacı güven içinde, tehdit edilmeden yaşamaktır. Filistin sorunu ve Suriye Golan tepeleri sorunu çözülürse bu amacına erişebilecektir. Askeri harcamaları GSMH’nın %5.7’sidir ve yüksek orandadır.
ABD’deki Museviler ABD nüfusunun %2’sinden azdır. Ancak kolej okuyanların %8’i, bilim ve iş dünyası entellektüellerin %40’a yakını musevidir. Amerikalı doktorların %14’ü musevidir. Musevi tahsillidir, finans zekaları gelişmiştir ve tutumludur. ABD’deki medya kuruluşları, film endüstrisi ve finans piyasalarında etkindirler. Ortalama gelirleri, ABD vatandaşı ortalama gelirinin yaklaşık iki katıdır. Diğer ülkelerde yaşayan Musevilerin de maddi durumları iyidir.
Kötüye tahammül edemeyen, iyiyi görene kadar yaşayamaz. Musevi atasözü
Musevilerin özellikleri: Museviler toplum olarak insan yaşamına tek tanrı fikrini getirdiklerini, insan yaşamının kıymetini bildiklerini, kanun önünde eşitlik fikrini yaydıklarını ve insanlığa ışık olan iyi bir ırk olduklarını düşünür.
Musevilerin parayı kazanma, yönetim ve tasarruf konularında becerikli oldukları açıktır. Musevi bir aile çocuğuna parayı küçük yaşta tanıtır. Aile çocuk adına 100TL parayı beş kavanoza yerleştirirken birinci kavanoza 10TL hastalık ve karagün için, ikinci kavanoza 10TL hediye ve bağış için, üçüncü kavanoza 10TL dini yardım için, dördüncü kavanoza 20TL yatırım için ve beşinci kavanoza 50TL harcama için koyar. Sorumluluk çocuğun olur. Yatırım kavanozu dolduğunda, hediye ve bağış kavanozu Pazar günleri, dini yardım kavanozu ay sonunda açılır. Harcama kavanozunun ay içinde yetmesi beklenir. Çocuk yaşta kavanozdaki paraların idaresinde yapılan hatalar, “ başarısızlık iyi bir öğretmen olduğundan”, hoş karşılanır ve tavsiyeler yapılır.
Çocuklar, bizim geleceğimiz olduğundan görsel olan kavanoz uygulamalı bütçe eğitimi gelecekte Onlara faydalı olacaktır. Ayrıca, çocuklar anne ve babalarınını ne söylediğine değil “ne yaptıklarına bakmakta” ve yaşamlarında bu davranışı tekrar etmektedir. Bu yüzden anne babanın yaşamında örnek olma rolü önemsenmelidir. Türkiye’de musevilerde olduğu gibi aile içinde çocukların eğitilmesi için din, kız erkek ilişkileri, zararlı maddeler;esrar, içki, sigara, sağlık ve para konuları uygun şekilde konuşularak çocukların doğru bilgi edinmesi yetişmeleri yönünden faydalıdır. Tasarrufun (kazandığından az harcamak, kalanı biriktirmek) ve yatırımın anlamı (tasarrufu ileride ilave gelir sağlamak amacıyla kullanmak) öğretilmelidir. Musevi çocuklara ihtiyacı olmayan abur cubur yiyeceklere para harcamalarının yanlışlığı, harcama yerine paranın cepte kalmasının önemi, parasız kalmanın en kötü şeylerden biri olduğu, herhangi bir deprem, sel olup aile evini, varlıklarını kaybettiğinde bankadaki paranın önemi öğretilmektedir.
Kısmi zamanlı bir iş yaparak para kazanmanın, örneğin oto yıkamak, gazete dağıtmak gibi, paranın kıymetini öğrenmeye yardımcı olacağı ve harcarken akıllı olmayı sağlayacağı ve para biriktirme arzusunu teşvik edeceği Musevi ailelerde bilinmektedir.
Musevi yaşam tarzında, harcarken tutumlu olmanın ömür boyu uygulanacak bir şart olduğu, büyük evler satın alınmasına gerek olmadığı, paranın, sınırlı bir kaynak olduğu, zor kazanıldığı; ancak ihtiyaç olan şeyi satın alırken iyisini almak gerektiği, evli kalmanın boşanmış olarak yaşamaktan daha ekonomik olduğu, vücuduna iyi bakmak, korumak gerektiği ve tanrı emaneti olduğu gibi öğretilere yer verilmektedir.
“Siz önce kendinizin en iyi arkadaşı olmalısınız” diyerek kişinin önce kendi menfaatini korumasının doğal olduğu vurgulanmaktadır. Şakalı bir söylemde Musa ve İsa peygamberler arasında paraya yaklaşım farkının “İsa peygamber biriktirir, Musa peygamber yatırım yapar” şeklinde açıklanarak para kazanmak için biriktirmenin ötesinde yatırım gerektiği ifade edilmektedir.
Kuruşunuz yoksa kuruş büyük paradır. Musevi atasözü
Musevi kadını: Görücü usülü evlilik organizasyonlarının olduğu söylense de musevilerde kadın istediği erkekle evlenir, zorlanamaz. Paranın güç olduğunu düşünerek erkeğin paraya sahip olmasını ister. Oğlunun veya kızının bir musevi ile evlenmesini arzular. Harcamalarında dikkatlidir. Erkeğin hatalı olabileceğini düşünür ve eleştirir. Sofra tartışmalarında genellikle kadın haklı bulunur, erkeğin daha dikkatli, becerikli, hatasız olması gerektiğine karar verilir. Musevi kadın hikayeleri ABD’de Rebeka (Rebecca) ve Meryem (Miriam) olarak meşhurdur. Ancak son zamanlarda musevi evliliklerinin en az üçte birinin (1/3) musevi olmayanlarla yapıldığı belirtilmektedir.
Musevi olan erkek ve kadın, yaşam ve din kurallarını içeren Talmud gereği paradan anlamaya çalışır. Evlenen kadın; başlangıçta aile ve eve, erkek ise iş ve finansa odaklıdır. Yıllar geçtikçe kadın ailenin finans durumu ile ilgilenmeye başlar ve bu parada benim hakkım var yaklaşımı ile kararlarda rol alır. Karı koca her konuda uzlaşma güç olsa da bu sağlıklı bir yol sayılabilir. Kadın geliri varsa bunu ayrı tutabilir. Kadın, kocasının isteklerini yerine getirir ve gelenek olarak kadının kocasıyla beraber olması, uzun süre ayrı kalmaması istenir.
Musevi kadınına elektrik lambasını boşuna yanık bırakmaması, evin soğumaması için kalın perdeler kullanması, kullanmadığı eşyaları satması, dondurucudaki ürünlerden yemek yapması, az benzin yakan araba kullanması ABD’de normal öğretidir.
Dindar ailelerin uyguladığı her hafta Cumartesi günü, Rabbe atanmış dinlenme günü; teknoloji ve ticaretten uzak durma uygulaması bir bakıma tasarruf ve düşünme günü de sayılabilir.
Musevi erkeği: Geleneksel rolüne sadıktır, tahsillidir, çalışır evine ve ailesine bakar. Lüzumsuz kıskançlıklar göstermez, fiziksel veya psikolojik baskı uygulamaz, zorbalık yapmaz. Karısının sağlığına dikkat eder, görevlerini unutmaz. Başına gelen olayları eşiyle paylaşır, diyalog kurar. Evlenen erkeklerin yaklaşık üçte biri, eşlerinden 5-6 yaş daha yaşlıdır ve bu normal sayılır. ABD musevilerinde evli erkek ve kadınların her ikisi de çalışır (Oranı %55). Dünya nüfusunun %1’inden az olan Museviler, en zengin 400 Dünya milyarderinin %25’ini oluşturur.
Sizi sevmesi veya ödünç para vermesi için hiç kimseyi zorlayamazsınız. Musevi atasözü
Sonuç: Museviler üretici, yaratıcı zeka ve çabalarıyla Dünya’mızda yaşamın gelişmesine ve kalitesine olumlu katkıda bulunmaktadır. Dünyadaki yaşamı küçümseme, öteki Dünyayı önemseme yanılgısına düşmüyor ve Dünya’yı daha iyi kavrıyorlar. Tasarruf etme, yatırım yapma, müteşebbis olma ve inovasyon yaratmada öncüdürler.
Kuruluşlarından günümüze dek Araplarla yaptıkları savaştan yorgunlar, ancak artık mutlu olmaları lazım çünkü yaşayan bir İsrail devleti var. Durumları 1950’dekinden daha iyi ve barış için Filistine yaşam hakkı verebilirler.
Yararlanılan kaynaklar:
What The Jews Teach Their Children About Money Story by Zack Mwema July 2013 World Jewish Population 2012 “The American Jewish Yearbook (2012)” ; Sergio Della Pergola