Şanghay beşlisi; Denizkızının söylediği güzel şarkılardan birisi

Uluslararası organizasyonlar büyük hedefler ile kurulur. Toplantılarda ciddi mesajlar verilir ancak bu söylemler çoğu zaman bir anlam ifade etmez. Tümüyle farklı kültürleri, amaçları olan ülkelerin ortak bir hedef etrafında toplanması ve hedefe yürümek için somut adımlar atması hiçte kolay bir süreç değildir.

Huntington’un Batı ile İslam dünyası arasında bir medeniyetler çatışması yaşanacağı tezini boşa çıkarmak için Türkiye ve İspanya’nın önderliğinde kurulan Medeniyetler İttifakı derinliği olmayan hem hedefi hem de bu hedefine nasıl ulaşacağı belirsiz bir örgüttür. “Bu konuyu eleştiren İspanya da Ana Muhalefetteki Muhafazakar Halk Partisi’nin lideri Mariano Rajoy, medeniyetler ittifakı girişimini ‘kimseyi ilgilendirmeyen, deniz kızının söylediği güzel şarkılardan biri’ olarak nitelendirmiş ve ‘İran nükleer bomba üretmeye çalışırken veya Afganistan’da… İspanyol askerleri saldırıya uğrarken, bu inisiyatifin etkili olacağına’ inanmadığını ifade etmiştir.”1

Ahmet Davutoğlu da Stratejik Derinlik kitabında Türkiye’nin içinde bulunduğu bazı birliklerin derinlik kazanamamasının nedenlerine değinmekte.  “KEİ’nin Rusya ile, ECO’nun da İran ile yaşanan kısa dönemli gerginliklerden etkilenmesi çok boyutlu bir dış politika açılımını engellemiştir. Son olarak da D8 iç politikada çekişmelerin eksenine oturtulmuş, stratejik bir araç olarak daha su yüzüne çıkmadan atıl bir hale gelmiştir”2

“Alexander SHARAVIN Şanghay İşbirliği Örgütü(Şanghay Beşlisi Özbekistan’ın altıncı üye olmasından sonra adını Şanghay İşbirliği Örgütü olarak değişmiştir.) toplantılarının sembolik bir önemi olduğunu ve organizasyonun Rusya için yararsız olduğunu belirtmekte. Çin Şanghay İşbirliği Örgütü bir AB gibi bir ekonomik birliğe dönüştürmek istemekte, ancak ne Rusya ne de diğer Orta Asya ülkeleri Çin’in pazarı olmaya niyetli değil.

(Çin devasa bir büyüklüğe sahip, bu ülkelerin Çin ile yapacağı bir ekonomik birlik kaçınılmaz olarak bu ülkeleri Çin’in bir uydusu haline getirecek. Doğal olarak diğer üye ülkeler böyle bir ekonomik entegrasyonu kabul etmedi.)

Rusya Belarus’un örgüte üyeliğini destekledi ancak diğer ülkeler Belarus’un Asya ülkesi olmadığı için üye olmaması gerektiğini savundu. Çin Pakistan’ın tam üye olarak alınmasını istedi. Ancak Rusya (Pakistan ile Hindistan arasında ki gerginliğin birliğe taşınmaması gerektiğini)  ancak Pakistan’ın Hindistan ile birlikte tam üye olarak alınabileceğini savundu. Ayrıca İran birliğe tam üye olmak istedi ancak Şanghay İşbirliği Örgütü üyeleri Batı ile sorunlu İran’ı tam üye alarak Batı’yı karşılarına almak istemediler.

Birlikte tüm kararlar tüm üyelerin onayı ile alınmakta bu da derinleşmeyi yavaşlatan diğer bir etken olmakta. Herhangi bir üye ister ise karar alınmasını engelleyebiliyor.

Şanghay İşbirliği Örgütü Doğu’nun NATO’su olabilir mi? Çin hiçbir şekilde karar alma süreçlerini sınırlanmasını istemiyor. Derinliğe olan bir organizasyon ciddi sorumluluklar getirmekte. Örneğin Rusya Avrasya Ekonomi Topluluğu’na üye olarak bağımsızlığını sınırladı. Çin şu ana kadar bağımsızlığını sınırlayabilecek hiçbir örgüte üye olmadı.”3   

“Robert D. Kaplan’a göre Şanghay İşbirliği Örgütü derinliği olmayan Batı ve Demokrasi karşıtı bir grup. Bu Batı ahlakını ve Batı evrenselliğini reddeden ve ABD’nin her söyleminin doğru ve evrensel olduğunu düşünmesinden bıkmış buna karşı çıkan devasa bir Asya olduğunu dünyaya gösteren bir grup.

Basit bir şekilde Rusya ve Çin’in ittifakının kullandığı bir araç. Stratejik bir birlik olarak adlandırılmasına rağmen sadece taktiksel bir birlik. Çünkü küçük kirli sır şu ki; karşılıklı şüpheler ve uzun ve kötü bir tarihten dolayı Rusya ve Çin asla stratejik partner olamazlar.

Rusya AB ile olan ticareti Çin ile olan ticaretinden çok daha önemli. Diğer yandan Çin’in ABD ile olan ticareti Rusya ile olan ticaretinden çok daha önemli. Bu ülkelerin ikisi birlikte Batı’ya karşı ortak söylemlerde bulunabilirler ancak her ikisi de birbirlerine ihtiyaçları olduklarından çok daha fazla Batı’ya ihtiyaçları var.

Rusya tarafında Rus Uzak Doğu bölgesinde yedi milyondan az insan yaşıyor. Sınırın diğer tarafında Mançurya da yüz milyon insan yaşıyor. Çin çok ciddi bir şekilde bu bölgedeki madenlere ihtiyaç duymakta. Rusya ise Çin’in bu bölgeye yaklaşımından büyük endişe duymakta.

Diğer yandan her iki ülke Orta Asya da etkinliğini arttırmak için mücadele vermekte. Çin bu ülkeleri nakitle boğmakta, doğalgaz ve petrol boru hatları inşa etmekte. (Rusya ise Orta Asya ülkeleri ile Çin’i dışarıda bırakan birlikler kurmakta, ki bunlardan en önemlisi Avrasya Ekonomik Topluluğu.) İki ülke Orta Asya’nın geleceği konusunda birbirlerine rakipler.  Birbirlerine güvenmiyorlar

Aralarındaki sorunlar ile dolu tarih bu güvensizliği arttırıyor. (1950’lerin sonunda başlayıp 1980’lerin sonuna kadar süren Çin-Sovyet ayrılığı, her iki ülkenin de komünist Dünya’nın lideri olmak için mücadele verdiği her iki ülkenin neredeyse savaş durumuna geldiği, bazı sınır çatışmalarının yaşandığı ve ülkelerin sınıra ciddi miktarda silah ve asker yığdığı bir dönemdir. )

İki ülkenin ortak paydası; Libya da batı müdahalesinden hoşlanmadılar ve Suriye de Batı müdahalesi istemiyorlar. Ayrıca İran’a bir ABD müdahalesi ya da bir İsrail hava saldırısını istemiyorlar. Toplantılarında bu ortak paydaları olan konular ile ilgili söylemlerde bulunmaktalar.

Türkiye ise birliğe Diyalog ortağı üyesi oldu. Türkiye, Çin ve Rusya’nın aksine otantik bir Demokrasi. Ancak Batı’dan farklılaştığı alanlar var. Avrupa Birliği üyeliği almayı başaramadı. Son on yılda Irak savaşından başlayarak ABD’nin dışişleri politikası ile ciddi anlaşmazlıklar yaşadı. İran ile ABD’nin sahip olduğundan çok daha iyi ilişkilere sahip. Belli alanlar da Türkiye Şanghay birliği ile ortak söylemler belirtebilir. Ancak nihayetinde bu ülkeler arasındaki bağlar çok zayıf.”4

Rusya’nın Avrupa ile çok güçlü ticari ilişkileri var. Daha çok şu yönden bakılıyor. Avrupa Rusya’nın doğalgazına bağımlı. Diğer yandan Rusya da Avrupa’ya doğalgaz satmaya ve buradan gelecek dövize çok ihtiyacı var. Rusya Çin’e de doğalgaz satabilir, Ancak Rusya’nın devasa doğalgaz rezervleri var. Bunun için hiçbir şekilde Avrupa pazarını kaybetmek istemeyecektir. Bu ekonomik bağımlılık Rusya ile Avrupa-Batı arasında ki bir savaş ihtimalini sıfırlamaktadır. Belli gerginlikler yaşanabilir ancak genel gidişat Avrupa ile Rusya arasında ki ilişkilerin güçlendirilmesi ve derinleştirilmesi yönünde ilerlemekte.            

Bu birliklerden en önemlisi 1975 yılında kurulmuş ve 1990 yılında soğuk savaşın bitimini de sağlayan derinleşmenin sağlandığı Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı’dır. Rusya Çin’in devasa nüfusu bir tehdit olarak görmektedir. Rusya bu birlik ile kendini gelecekteki olası bir Çin tehdidine karşı güvence altına almaktadır. ‘5’

Ayrıca Rusya yine G8’e üye olmuş böylece Çin’i dışarıda bırakarak gelişmiş sanayi ülkeleri ile işbirliği imkânına kavuşmuştur. Bu ülkeleri şunlardır.  ABD, Japonya, Almanya, Birleşik Krallık, Fransa, İtalya, Kanada ve Rusya. 

Rusya her zaman Çin’i küçümsemiştir ve kendi geleceğini Çin ile bağlaması hiçbir şekilde beklenmemekte. Rusya’nın Çin ile hiçbir dini ve etnik bağı yok.

Diğer yandan Avrupa da Rusya ile etnik bağı olan Ukrayna, Belarus, Sırbistan, Hırvatistan, Polonya ve Çek Cumhuriyeti gibi ülkeler var. Ayrıca Ortodoksluk mezhebi vasıtası ile Doğu Avrupa ülkeleri ile bağı var. Hıristiyanlık bağı ise tüm Avrupa ülkelerinin Rusya ile ortak paydası.

Ayrıca Rusya Zenginler kulübü olan OECD üyeliğine davet edildi.  OECD ülkelerinin birinci özelliği Batı müttefiki ikinci özelliği ise gelir seviyesi orta sınıf ve üst sınıf ülkelerden oluşmasıdır. Bu Rusya’nın Çin’in değil de Batı’nın müttefiki olduğunun diğer bir göstergesi. ‘6’

Rusya’nın nihai olarak Avrupa Birliğine ve NATO’ya üye olmak hedefi var.‘8’ Avrupa Birliği ise buna karşı değil. Ancak AB genişleme planında Rusya’nın 2050 yılında birliğe alınacağı tahmini yapılıyor. Rusya ise aynı Türkiye gibi on yıllarca AB kapısında beklemesinin onur kırıcı olacağı için AB’ne tam üyelik başvurusu yapmadı.

Ancak Rusya birliğe alınmadan eski Sovyet bloğu ülkelerinin AB’ye ve NATO’ya üye alınması bu ülkeler ile Rusya arasında ki bağları zayıflatmakta, Rusya ise bu durumda hiç de memnun olmamakta. Rusya ile Batı arasında ki gerginliğin nedenleri buna dayanmakta.

Avrupa ile yaşadığı kısa vadeli sorunlara rağmen Rusya’nın geleceği, Brüksel de uzanıyor, Şanghay da değil. Rusya’nın gerçekleri bu yönde iken Türkiye’nin AB hedefinden ve NATO üyeliğinden kopup Rusya ve Çin ile bir ittifak kuracağı yorumlarının hiçbir anlamı yok.

Zaten Dışişleri Bakanlığımız da bu yönde demeç vermekte. “Ülkemizin ŞİÖ ile ilişkisi AB veya NATO ile ilişkilerimize alternatif olmadığı gibi, bu örgütlerle mevcut ilişkilerimiz ŞİÖ ile işbirliğimiz önünde engel değildir. Nitekim, AB 2012 yılında ŞİÖ ile ilişkilerini geliştirme kararı almış, Orta Asya Özel Temsilcisi'nin görev yönergesinde de bu hususa vurgu yapmıştır. NATO Genel Sekreteri Anders Fogh Rasmussen de bu bağlamda bir soruya verdiği cevapta, bu konuyla ilgili olarak hiç bir çelişki görmediğini belirtmiştir.”9

Nihai olarak Türkiye’nin Şanghay İşbirliği örgütüne diyalog ortağı olması denizkızının söylediği güzel şarkılardan birisi daha olmuştur.

Kaynaklar

1- Küreselleşen Dünyada Avrupa Birliği; Avrupa Birliği ve Medeniyetler Çatışması Nebi Miş-Murat Yeşiltaş.

2- Ahmet Davutoğlu Stratejik Derinlik

3-AlexanderSHARAVIN, Professor, Director of the Russian Institute of Political and Military Analysis. http://www.youtube.com/watch?v=cSrOAQ_8wjg&list=WL0A0C9684472A8212

4-Stratfor Chief Geopolitical Analyst Robert D. Kaplan

http://www.youtube.com/watch?v=7LJqziSRI6o&list=WL0A0C9684472A8212

5-http://www.osce.org/who/83

6-http://www.oecd.org/

7-http://europa.eu/about-eu/eu-history/index_en.htm

8- http://www.dailytimes.com.pk/default.asp?page=story_28-5-2002_pg4_1

9- http://www.mfa.gov.tr/sc-3_-5-subat-2013_-turkiye_nin-sanghay-isbirligi-orgutu-diyalog-ortakligi-hk_.tr.mfa

10- http://www.sectsco.org/EN123/

11 http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/de/SCO_%28orthographic_projection%29.svg