Sinoplu Diyojen ve Felsefesi

Diyojen (Diogenes) M.Ö. 412’de ülkemiz sınırlarındaki Sinop'ta doğmuş, M.Ö. 323 yılında Yunanistan’daki Korint’te ölmüş Kinik felsefesinin öncüsü ünlü filozoftur. Kinizm olarak da geçen bu felsefe, erdemli bir hayata ulaşabilmek için dünyevi nimetleri görmezden gelmeyi, kendi kendine yetebilmeyi ve bilimsel bilginin değerini küçük görmeyi savunmuştur.Yaşam tarzı ile de felsefe tarihindeki en sıra dışı filozoflar arasında yer alan Diyojen’in felsefesinin özü, özenti davranışları kötülemek ve onun karşısına doğallığı koymaktır. Diğer bir deyişe tüm arzulardan arınmış bir şekilde doğal ve sade olmaktır.

Diyojen, en üstün iyinin erdem ve fazilet olduğuna inanmıştır. Ona göre ‘iyi’ gibi görünen bilim, şan, şeref, servet, mal, mülk gibi unsurlar ‘uydurma iyi’lerdir ve asıl bilgelik; kendini, istek ve arzularından uzak tutarak ihtiyaçlarını en aza indirgemektir ve insan ancak bunu başarabildiğinde gerçek manada mutlu olabilir. Diyojen, insanları bu şekilde yaşamadıkları, özenti içinde hareket ettikleri ve doğalarına uygun davranmayarak sahte hayatlar sürdürdükleri için her fırsatta küçümsemiştir; hatta bir gün öğle vakti, elinde yanan bir fenerle "bir adam arıyorum" diye söylenerek Atina sokaklarında dolaşmaya çıktığı söylentiler arasındadır.

Diyojen’in savundukları hiçbir zaman lafta kalmamıştır, O, söylediklerini birebir uygulayan da bir filozoftur. Bu yüzden onun yaşam tarzına bakarak kendisi ve felsefesi hakkında bilgi sahibi olunabilir. Platon'un ‘Çılgın Sokrates’ olarak da adlandırdığı Diyojen, bir fıçı içinde yaşar, her mevsim yalınayak dolaşırdı ve onun en önem verdiği unsurların başında sadelik gelmekteydi ve bu yüzden de en temel ihtiyaçların dışında gereksiz gördüğü her ne varsa hayatından çekip çıkarmıştır. Örneğin çeşmeden su içmek için bir tasa sahip olan Diyojen, bir gün çeşmenin başında avucu ile su içen bir çocuk görmüş ve bunun üzerine “bu çocuk bana fazladan eşyam olduğunu öğretti" diye su çanağını kırmıştır.

Oldukça açık sözlü olmasıyla da bilinen Diyojen, istediği şeyi istediği kişiye söylemekten çekinmezdi. Örneğin Elealı Zenon’un hareketi reddettiğini söylediği bir dersinde Diyojen’nin ona inat kalkıp derste yürüdüğü rivayet edilir. Diyojen’in açık sözlülüğü ve dilinin sivriliği makam ve mevki de tanımaz bir boyuttadır. Öyle ki bir ikindi vakti fıçısına oturmuş güneşlenirken onu methini duyan Büyük İskender onunla sohbet etmek amacıyla yanına gelip önüne dikilir ve “Benden bir dileğin var mı Diyojen?” diye sorar. Bunu üzerine Diyojen, gayet rahat bir tavırla önünü kapattığını işaret ederek: "Sizden istediğim tek şey kenara çekilmenizdir. Bunu yaparsanız güneşime mani olmazsınız ve bana vermeniz mümkün olmayanı benden almamış olursunuz." cevabını verir. Kimi kaynaklarda Diyojen’in İskender’e verdiği bu cevap: “Gölge etme başka ihsan istemem” şeklinde de geçmektedir. İskender de aldığı böyle bir cevap üzerine yanındakilere “Eğer İskender olmasaydım, Diyojen olmak isterdim.” dediği rivayet edilir.

Kimi kaynaklarda Diyojen’in özgürlük ve doğallık fikrini fazla abartıp dürtülerini serbestçe tatmin ettiğinden, örneğin toplum içinde görgüsüzce yemek yediğinden, mastürbasyon yaptığından, hatta seviştiğinden de bahsedilmektedir. Diyojen, bu huyları nedeniyle Atina’da hor görülen biri olmuştur.

Arthur Schopenhauer ise Diyojen hakkında şunları ifade etmiştir: “Bir şeyi elde edememek onu kaybetmekten daha kolay ve daha katlanılırdır. Diyojen, bunu öyle iyi başarmıştı ki artık kendisinden alınabilecek hiçbir şeyi yoktu.”

Çehov ise Altıncı Koğuş adlı romanında Diyojen hakkında şu cümleyi yazmıştır: “Diyojen de bir fıçının içinde yaşıyordu, ancak dünyadaki bütün krallardan daha mutluydu.”

Diyojen’e dair son bir anekdotla yazımızı bitirelim: Bir gün kel bir adam Diyojen' i aşağılar. Diyojen kendisini aşağılayan bu kel adama, "Karşılık olarak ben sizi aşağılamayacağım ama saçınız bu korkunç kafadan uçup gittiği için onu tebrik etmek isterim.” demiştir.

Faydalanılan Kaynaklar:

Russell, Bertnard (2016). Batı Felsefesi Tarihi Cilt 1. Çev: Ahmet Fethi. İstanbul: Alfa Yayıncılık.

Zack, Naomi (2019). A’dan Z’ye Felsefe. Çev: Şükrü Alpagut. İstanbul: Say Yayınları.

https://www.felsefe.gen.tr/diogenes-diyojen-kimdir/

Ümit Akçakaya

Uzman Psikolojik Danışman & Yazar