Stanford Hapishane Deneyi

Dün gece konusu gerçek bir olaydan alınan bu filmi izledim. 
1971 de yaşanan Bu gerçek olayı duymuşluğunuz olabilir. Stanford Üniversitesi ABD Kaliforniya yakınlarındadır.

Olay bodrum katı bir hapishaneye çevrilen bu Üniversite içinde geçer. 2 haftalık bir deneydir..

Kendini hapishane müdürü rolüne koyan sosyal psikolog Philp Zimbardo ve tamamı bu üniversite öğrencisi olan 24 öğrenci ve yine öğrenci olan gardiyanlar vardır.

Mahkumlara deney süresince gardiyanların emirlerini dinleme zorunluluğu yükleniyor.. Gardiyanlara ise mahkumlara sözlerini geçirebilmek için olabildiğince sert davranmalarını; ancak şiddete kesinlikle başvurmamalarını tembihliyor fakat sıradan ve normal sayılacak üniversite öğrencileri sadece birkaç gün içerisinde vahşi düzeyde sadist gardiyanlar ve gitgide korkaklaşan mahkumlara dönüşüyorlar.

Her geçen gün, her biri, rollerine daha da bağlı hale geliyorlar.. Günler geçtikçe, gardiyanlar giderek şiddetlenen psikolojik kontrol taktikleri geliştirmeye başlıyorlar.

Örneğin isyanlara katılmayanları aldıkları özel bir hücre yaratıyorlar ve burada onları ödüllendirmeye başlıyorlar. Benzer şekilde, mahkumların yatak çarşaflarını ve süngerlerini alarak onları metal yataklarda uyumaya zorluyorlar.

Kısa süre içerisinde gardiyanlar, mahkumlara önce gizli, sonrasında ise açık şiddet uygulamaya başlıyorlar. Yemeklerini yemeyenler için gardiyanlar tarafından karanlık bir oda yaratılıyor ve oraya hapsedilme cezası uygulanmaya başlanıyor.

Daha 2.günde hayat onlara çekilmez olmuştu..

Zimbardo, deneyden kendisinin bile etkilendiğini belirtmiştir, çünkü kendisi de deneyde "hapishane müdürü" rolüne sahipti ve tamamen rol yapması gereken gardiyanların, tamamen rol yapması gereken mahkumlara uyguladıkları şiddeti sürdürmesine izin verecek kararlar almıştı.. 
Nitekim 2 hafta sürecek olan deney 6 günde bitirilmiştir. Çünkü biraz daha devam etse, mahkum öğrencilerin psikolojileri tedavi edilemez bir duruma gelecekti. Çıldırma noktasına gelen 2 öğrenciyi Zimbardo tahliye etmişti.

Bu deney, toplumun onlara biçtikleri rolleri farkında olmadan nasıl sahiplendiğini ve o rolün etkisinden çıkamadan, kontrolsüz bir şekilde yerine getirdiğini net bir şekilde ortaya koymuştur.

Anladığım kadarıyla sosyal psikolog Philip Zimbardo insanların sosyal olaylara ve özgürlürlüğü elinden alınmasına ve baskılara verilen tepkilerini ölçmek için bu deneye başvurmuştu ve sonucu beklediğinden de önce almıştı..

Burada Zimbardo’nun yetkisiyle gardiyan rolü oynayan öğrencilerden birinin yine aynı üniversitedeiki o mahkumlardan biriyle daha sonraki yaptığı söyleşi ilginçti.

-''Benim size güç uygulamam gerekiyordu ama ama rol icabı olan bu gücü kontrol edemez hale gelmiştim!''...itirafında bulunuyordu..

Gücü eline geçirenin kimliği nasıl değişiyor, insanın içinde var olan canavar kendini nasıl açığa çıkartıyordu. ..

Bu deney başına öğrencilere ve gardiyanlara her gün için 85 dolar ödenmiş. 
Peki böyle bir deneyin neye faydası olmuş?..

Bu deney kimileri tarafından ''tarihe düşen kara bir leke'' olarak nitelendirilse de

Herhalde sosyal psikolog Zimbardo’nun kendisine.
Çünkü bu duruma düşen gerçek mahkumların nasıl bir teslimiyet psikolojisi içine girdiğin gördükten sonra hayatını bu insanlara yardım etmeye adamış…