Türkçe Sözcük

Köklerin kavram üretmesi, üretilen kavramın o yöre, bölgeyle uzlaşması, toplumun yerleşme, kurumlaşma evreleri toplumsal yaşam biçimiyle örtüşmesi sözcük köklerini tanımada temel oluşturur.

Türkçe sözcükleri tanımada yararlanacağımız kurallar:

1. Bir sözcüğün Türkçe olup olmadığını anlamak için öncelikle ünlü uyumlarına başvururuz. Türkçede büyük ünlü uyumuna uymayan sözcükler genellikle yabancı kökenlidir.
Örneğin; gazete, kahve, dünya, insan, meydan, fare vb.

Türkçe olup büyük ünlü uyumuna uymayan sözcükler de vardır:
Örneğin, elma(alma), anne(ana), şişman, dahi, hani, hangi, hadi, kardeş (karındaş-kardaş-kardeş)

Ünlü uyumlarına uyan sözcükler Türkçedir genel kuralı bize kolaylık sağlayacaktır.
Örneğin, okumak, gölgelik vb.

2. Türkçe sözcüklerin sonunda “b, c, d, g” süreksiz yumuşak ünsüzleri bulunmaz.
Örneğin, biyolog, hac, od, ab, harb, cevab, yad vb.

3.Türkçe sözcükler süreksiz sert “p, ç, t, k” ünsüzleriyle biter.
Örneğin, dip, ağaç, yurt, çok, söğüt, araç, ip, ak vb.

4.Türkçe sözcüklerin başında iki ünsüz bulunmaz.
Örneğin, spor, program vb.

5.Türkçe sözcüklerde ikiz ünsüzler yan yana bulunmaz.
Örneğin, hürriyet, illet vb.

6. Türkçe sözcüklerin başında “ğ, l, m, r, p, z” ünsüzleri bulunmaz.
Örneğin, limon (ilimon), rüzgâr (ürüzger), zor, zelzele, pastırma (bastırma), maden, gam, gem

7. Türkçe sözcüklerde “j” ünsüzü bulunmaz.
Örneğin, jilet, Ajda vb.

8. Türkçede başlangıçta “f, h” ünsüzleri yer almaz.
Örneğin, öfke, ufak, yufka, hatun, han vb.

9. Türkçede “b” ünsüzünden önce “n” ünsüzü bulunmaz.
Örneğin, çember, cambaz, pembe, çarşamba, Perşembe, ambar, memba vb. "n" "m" ye dönüşür "boğumlama"

Ancak, “İstanbul” sözcüğü ile “bileşik sözcükler”de bu kurala uyulmaz.
Örneğin, Safranbolu, onbaşı, binbaşı vb.

10. Türkçede iki ünlü yan yana gelmez.
Örneğin, daire, fiil, saadet vb.

11. Türkçe sözcüklerin birinci hecelerinden sonraki hecelerinde yuvarlak geniş ünlü “o,ö” bulunmaz.
Örneğin, kamyon, otomobil, pipo vb.

12. Sözcüğün kök ve eklerini ayırdığımızda kök dilimizde bir kavramı karşılayıp karşılamadığına, yapım ekleriyle oluşturulan yeni anlamlı sözcük ilişkisinin bulunup bulunmadığına bakarız.
Örneğin, göz-lem-ci, göz-enek, acı-k-lı vb.

Bir sözcüğün Türkçe olup olmadığını yukarıda sıraladığımız açıklamalardan yararlanarak anlayabiliriz. Bazan aradığımız özellikleri taşımasına karşın yabancı kökenli sözcük de olabilir.
Örneğin, “adam” sözcüğü İbranice kökenli olmasına karşın Türkçe sözcük olabilme özelliklerini taşımaktadır.
Bu durumlarda sözlüklere, kaynaklara başvurmamız gerekir.

Türkçe olup yukarıda sıraladığımız kurallara uymayan sözcükler de vardır.
Örneğin, “kardeş, anne” gibi.
Bu sözcükler, aslından koparak ses değişikliğine uğramışlardır
“karındaş-kardaş-kardeş; ana-anne”  sürecinden geçmişlerdir.

İster yabancı kökenli olup aradığımız özellikleri taşısın, ister Türkçe olup aradığımız özellikleri taşımasın, böyle sözcüklerin kökenini başvuru kitaplarına, sözlüklere bakarak anlayabiliriz.