Uydurulmuş ve indirilmiş din ne demek

Uydurulmuş din ve indirilmiş din diye bir tasnif dolaşıyor akademik camiada... Bu kavramları kim oluşturdu bilmiyorum, kaynağından da okumadım...

Ama modern bir kavramsallaştırma olduğu açık. Kadim gelenekte dini düşünce iki tane din kabul etmez. Din tektir: "İnned dîne indâllâhil islâm..." Bunun uydurulmuşu, indirilmişi diye bir tasnifi yoktur!
***
İmam Maturidî hazretleri, din ve şeriat ayrımına dikkat çeker. Şeriat, her peygamberde farklı iken; din, her peygamber için aynıdır, ayetle sabit.

İbn'ül Arabi hazretleri ise "ilâh-ı mu'tekad ve ilâh-ı meşru" ayrımına dikkat çeker. Kafamızda teşbihten kurtulamayan Tanrı inancı ile kafamızdaki muhtelif tahayyülattan arınmış hakiki, meşru Tanrı inancı diye kısaca belirtebiliriz bu ayrımı.

Kadim düşüncede konuyla ilgili başka tasnifler de bulabiliriz ama şimdilik derdimiz bu değil.
***

İndirilmiş, uydurulmuş ayrımından kastedilen de muhtemelen bu ayrımlara benzer bir ayrım. Farklı din anlayışları değil, dinin farklı anlayışları üzerine bir tartışma olsa gerek. İyi niyetli bir okumayla varabildiğim yer burası.

Gelenekte olmayan modern tasnifler, iddialı olmak yerine dikkatli olmayı tercih etmeli. Bu ayrımda olduğu gibi hoyratça iki dinden bahsetme gafletine düşmemeli.

Benzer ayrımlar gelenekte varsa, oraya dayanarak bir güncellemeye gidilirse, daha kalıcı ve daha sağlam davranılmış olur. Bu tasnifte İmam Maturidi'nin "din ve şeriat" ayrımı ile İbn'ül-Arabi'nin "ilâh-ı mu'tekad ve ilâh-ı meşru" ayrımı gibi kadim referanslara başvurulmadığı için, dini terminoloji zorlanmış (hatta daha sert olacaksak tahrif edilmiş).

Belki iyi niyetli bir çaba bu; dine sızmış hurafe ve akıl-dışı unsurlardan temizleme gayesi güdülüyor. Ama bu gayeyi güderken nassın dışına çıkan bir terminoloji kullandığı gibi geleneğe hiçbir referansta bulunmayarak düşüncemizdeki sürekliliği koparıyor.