Wallerstein, Geçmişbilim, Gelecekbilim

Wallerstein, 5 bin yıllık Dünya Sistemi'ni modelleyen ilk kişidir. Öyle ya da böyle şeması geçerlidir.

Bu açıdan bakınca, Wallerstein'ın kullandığı tümdengelimdir. Yani; bir model kabul eder ve olguları ona göre açıklar. Bunu da pek pek 35 sayfalık (70 bin karakterlik veya 10 bin Türkçe sözcüklük) bir metinde becerir.

Aynı Wallerstein, 5 bin yılın 100 yılını 350 sayfada açımlamaya kalkınca, tümvearımı kuramamış, yani olgulardan kendi modeline varamamış, hatta epeyi yerde tersine sonuçlar çıkıyor.

Bir de inanılmaz yorum hataları yapıyor:1750 Sanayi Devrimi'ni ve 1789 Fransa Devrimi'ni tek bir olgu sayarken, araya 1776 ABD dekolonizasyon devrimini (veya karşı devrimini) kat(a)mıyor.

Wallerstein'ın ve diğer Dünya Sistemi'cilerin hataları şunlar:

Bir: Aynı olaya geçmişten geleceğe ve gelecekten (veya bugünden) geçmişe doğru bakarak yorumlayınca, farklı perspektifler ortaya çıkar ve ikisi birlikte tüm panoramayı verir.

İki: Referans zamanın uzuluğu (5, 50, 500, 5.000 yıl) perspektifi etkiler ve kritik olgunun, diyelim devrimin zaman diliminin başına, ortasında veya sonuna konması, o olgunun yorumlanmasını da etkiler.

Wallerstein'ın en büyük hatası da şu: Ekonomik determinizm. Oysa; iktisadi-askeri-siyasi ve bilim-düşün-sanat üçlemeleri ikilisi var. 6'sının herhangi bir öğesi referanslı tarih, diğer 5'ine ve bunların 2'li, 3'lü, 4'lü, 5'lü, 6'lı kombinasyonlarına hiç benzemeyebilir: Örneğin 10'larca askeri tarihsel zirve varken, yalnızca 3 bilimsel tarihsel ve 0 siyasal tarihsel zirve vardır.

Kıssadan hisse: Wallerstein böylesi hataları yapmışsa, ben de yapabilirim demektir: Örneğin 2000'de yaptığım, Çin'in en geç 2005'te Tayvan'ı ilhakı, 2015 itibarıyla 10 yıllığına yanlışlandı: Çin onun yerine uzayı ilhak etti.

(6 Ağustos 2014)