Yeni bir İnsan Taslağı ön Koşulları (Fromm, Buddha, Marx, Freud)

İnsanların, kendilerini bekleyen bir felaketten kurtulabilmelerinin tek yolunun, karakterlerinde “sahip olmak” eğiliminden “olmak” (herşeyi kendi bütünlüğü içinde canlılığı, yaşamı ve gelişimi içinde sevmek) yönüne doğru köklü bir değişiklik yapmaları olduğu düşüncenin doğru olduğunu kabulü ile insan karakterinin istenilen olumlu yönde değişebileceğine inanan Erich Fromm dört ön koşul sıralar;

1. Acı çekmek ve bunun bilincinde olmak.

2. Huzursuzluğumuzun nedenlerini tanımak ve bilmek.

3. Bu bunalımı atlatacak bir yol, bir olanak bulmak.

4. Belirli davranış biçimlerini kendimize özgü kılmak ve acılar aşabilmek için, çağdaş yaşam pratiğimizi değiştirmemiz gerektiğine inanmak.

Bu dört nokta, Buddha’nın insan varoluşu üzerine kurduğu öğretisinin çekirdeğini oluşturan “dört yüce gerçek” ile hemen hemen aynıdır.

Buddha’nin öğretisinde dile gelen bu değişim gerekliliği, Marx’ın teorisinde de vardır. Bunu anlamak için, Marx’ın komünizmi bir amaç olarak değil, insanlığın evrim aşamaları içinde bir süreç olarak gördüğünü hatırlatmak gerekir. Bu aşamanın özelliği, insanı eşyaların, makinelerin, ve kendi ihtiraslarının tutsağı olmaya iten sosyo-ekonomik koşulların aşılması ve insanlara daha özgür ve bağımsız verilmesidir. Marx’ın bu yoldaki ilk adımı, kendi zamanının en yabancılaşmış ve en yoksul sınıfı olduğuna inandığı işçi sınıfının, çektiği acıların bilincine varmasını sağlamak çabası olmuştur. Bunun işçilerin kötü durumlarını fark etmelerini önleyen ve perdeleyen bazı hayalleri yıkmak gerektiğine inanan Marx, İkinci olarak işçilere çektikleri acıların ve sefaletin nedenlerini göstermeye çalışmıştır. Ona göre tüm sorunlar, kapitalist düzenden ve onun yarattığı aç gözlülük, ihtiras, cimrilik, çekememezlik ve bağımlılık özellikleri ile bezenmiş karakter yapısından doğmaktaydı.

Kapitalist ekonomiyi çözümleyip, eleştirmeyi kendi ödevi sayan Marx’ın, işçilerin (ama daha doğrusu herkesin) acıların ve sefaletlerinin nedenlerini arayışı, onun teorisinin en önemli bölümlerinden biri olmuştur.

Marx’ın üçüncü adımı, insanlara, sorunlara doğuran nedenler ortadan kaldırılabilirse, sorunlarında biteceğini ve bir çözüme ulaşacağını göstermek olmuştur. Dördüncü ve son adımında ise Marx, insanlara yeni bir yaşam pratiğinin yollarını çizerek, eski toplumsal düzenin zorunlu bir sonucu olarak doğan sefalet ve acıların nasıl aşılacağının ilkelerini getirmiştir.

Freud’un iyileştirme yöntemi de tıpkı buna benzer. Ona gelen hastalar acı çekmekte ve bunun bilincinde olarak, rahatsızlığını duymaktaydılar. Ancak, bu hastalar neden acı çektiklerini bilmiyorlardı. Bu aşamada psikiyatrisin ilk görevi, hastanın kendi acılar üzerindeki bazı yanılgı ve hayallerini aşmasını ve acının gerçek nedenini korkusuzca görebilmesini sağlamaktır. Bu bilgilerin ışığında hasta, ikinci adımı atmayı deneyecektir. Eğer onu doğuran nedenler ortadan kaldırılabilirse, sorunun çözmenin mümkün olacağını anlayacak ve onu aşmaya çalışacaktır.

Freud’a göre bu durum, çocuklukta bastırılmış olan bazı anı ve izlenimlerin bilince çıkarılması demektir. Ama klasik psikanaliz, tedavi sürecinin çok önemli olan dördüncü noktasının gerekliliğini tam kavrayamadığını söyler E. Fromm. Birçok psikiyatrist bastırılmış her şeyin bilince çıkarılmasının, hemen iyileşmeyi sağlayacağını sanmaktadır. Histerik sorunları olan ya da bazı zorlayıcı nevrozların etkisi altında olan hastalar için, bu düşünce genellikle doğrudur. Ama derin huzursuzluk içinde olan ve iyileşmesi için karakter değişikliği, ona paralel olarak yaşam biçiminin de değiştirilmesi ile desteklenmediği sürece, iyileşme hiç bir zaman sürekli olamaz.

Deneyden yoksun, uygulamaya dönüşüp, yaşam pratiğine indirgenmemiş bilgiler yararsız kalmaya mahkûmdur.

Dolayısı ile olmak kavramını topluma yerleştirmek için yeni bir insan taslağı oluşturmak adına temel dört ön koşulun hayata geçirilmesi ile gerekmektedir.

Nizamettin BİBER

Uzman İnşaat Mühendisi