Yeni haller yasası

Yeni Haller Yasası olarak adlandırılan’’5957 sayılı Sebze ve Meyveler İle Yeterli Arz ve Talep Derinliği Bulunan Diğer Malların Ticaretinin Düzenlenmesi Hakkında Kanun ‘’26.03.2010 tarih ve 27533 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. Bu Kanunun, ilgili Bakanlığın görev ve yetkilerini düzenleyen 15 inci maddesi yürürlüktedir. 6 ncı maddesinin beşinci fıkrası 26.03.2013 tarihinde, diğer maddeleri ise 26.03.2011 tarihinde yani kısa bir süre sonra yürürlüğe girecektir.  

1995 yılından bu yana hallerle ilgili uygulamalar 3 üncü kez değiştiriliyor. Haller, 24.06.1995 tarihli ve 552 sayılı Yaş Sebze ve Meyve Ticaretinin Düzenlenmesi ve Toptancı Halleri Hakkında K.H.K. ve ilgili yönetmelikler çerçevesinde uygulamaya tabi tutuldular. 23.05.2007 tarih ve 26530 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Yaş Sebze ve MeyveTicaretinin Düzenlenmesi ve Toptancı Halleri Hakkında K.H.K. in Bazı maddelerinin değiştirilerek Kabulüne İlişkin 5652 Sayılı Kanun ile meyve sebze ticaretine garip uygulamalar getirildi.  

İlgili kanunla, 552 sayılı K.H.K.nin 17 nci maddesinin 11.06.1998 tarihli ve 4367 sayılı kanunla değişik üçüncü fıkrasında yapılan değişiklik uygulamada önemli bir sorun yaratmıştır.’’Üretildiği il veya ilçe dışına sevk edilen mallar satışa sunulacağı yer haline girer ve bunlardan alınacak belediye payı, malın satışa sunulduğu yer halince tahsil edilir.’’cümlesi karmaşanın düğüm noktası oldu. Dananın kuyruğu burada koptu. Kopma nedeni Ankara’daki siyasilerin ve onların güvendiği bürokratların hallerde kasa kaldırmaması, çamura batmaması, bilenlerden ve yaşayanlardan uygulamalar hakkında bilgi almamasıdır.  

Bu değişiklik ile Antalya Halinden alınan mala hal rüsumu ödendi. Bu mal İzmir’e geldi. Perakendeci kuruluş tekrar rüsum ödedi. Perakendeci kuruluş bu malı ana deposundan Soma’ya gönderdi ve Soma Hali’ne tekrar rüsum ödedi. Aynı mala üç kez rüsum ödendi.  

Bunun maliyetini ne üretici, ne halci, ne de perakendeci ödedi. Tüketici ödedi.  

CHP milletvekilleri Kemal Anadol ve Haluk Koç ile birlikte 137 milletvekili ilgili kanunun iptali istemiyle Anayasa Mahkemesi’ne başvurdu. Anayasa Mahkemesi herhalde 2007 yılında yapılan bu iptal istemini ( başvuru tarihini bulamadım ) 25.02.2010 tarihinde oybirliği ile red etti. Gerekçede, aynı mala iki kez rüsum ödenmesi iyi vurgulanmadığı için böyle bir karar çıkmış olabilir. Ancak aynı mala üç kez rüsum ödendiği de oldu. Yine aynı vurgulamayı yapmak zorundayım. İktidar partisi, muhalefet partisi, ne olursa olsun yerel yöneticilerle, sorunu yaşayanlarla iç içe olmak durumundadır.  

Yeni yasa ile neler geliyor ?  

Yasayı okuduğunuzda genelde iyi niyetle hazırlanmış ve bazı yenilikleri getiren bir düzenleme olduğunu söyleyebiliriz. Öncelikle mallar üzerinden bir kez rüsum alınacak. Bu suretle 5652 sayılı kanunla gelen iki yada üç rüsum uygulaması kalkmış oluyor.  

İyi niyetle hazırlanmış diyorum, zira yasanın tanıtımında ürün künyesi ve buna bağlı olarak kayıt dışının önleneceği özellikle vurgulanıyor. 18 yıllık yöneticilik hayatımda Ege’nin tüm hallerini gezmişimdir. Böyle bir künyeyi oluşturmak iyi niyetten başka bir şey değildir.  

Üretici Birliklerine hallerde ve pazarlarda yer verilecek, bu suretle üretici ürününü değer fiyatına satabilecek.Uygulama şansı olmayan bir iyi niyetli gerekçe daha.Zaten 552 sayılı K.H.K.de aksi bir durum söz konusu değil.Üretici Birlikleri, üretici pazarları eski yasada da öngörülmektedir.Belediyeler nostaljik üretici pazarları, organik ürün pazarları kurmaktadır.Eğer civar köylerden getirilen 30-40 kg. turp otu satışı üreticinin emeğini değerlendirmesi olarak kabul ediliyorsa sözüm yok.  

Yeni yasa ile organik tarım ürünlerinin ve iyi tarım uygulamaları kapsamında sertifikalandırılan ürünlerin hale girme zorunluluğu bulunmamaktadır. Bu malların sadece bildirime tabi tutulması bu üretim alanlarında çalışanlara önemli bir kolaylık sağlayacaktır.  

Hal dışında yapılan alımların bildirime tabi tutulmasını yeterli görmektedir. Bu bildirim şekli kayıt dışını en aza indirme gerekçesini kuvvetle vurgulayan yeni yasanın başarı şansını etkileyecek durumdadır.  

Yeni yasa bir yandan hal gelirlerini azaltacak bir yapıya sahip iken, diğer yandan belediyelere önemli görevler ve maliyetler getirmektedir. Hale girme ve çift rüsum ödeme döneminde dahi özel haller pek başarılı olamadılar. Kaldı ki Hal gelirlerini azaltan bir uygulama ile başarılı olsunlar.  

Yeni yasa, daha önce de belirtildiği gibi iyi niyetle, olması gereken gibi hazırlanmış. AB'ye uyum kapsamında yapılan bir düzenleme gibi görünüyor. Ancak uygulamada pek çok sorunlarla karşılaşılacağı, özellikle komisyoncuların pek memnun olmayacağı, tarım ürünlerinde ucuzluk yaratmayacağı açıktır. Tarım ürünleri piyasasını sadece Hal Kanunu ile düzenlemek ve ucuzluk yaratmak mümkün görülmemektedir.