“Bizim Köy”ün Başı Sağ Olsun. Mahmut Makal’ı Yitirdik!

“Durdum baktım arkandan sen giderken

Bana bir hoşça kal bile demeden giderken

İnsan neler duyar anladım o zaman

Can alıp başını benden giderken...”

               Ataol Behramoğlu

Mahmut Makal Kimdir?

Aksaray ili Demirci köyünde dünyaya geldi. 1947'de Konya Ereğlisi İvriz Köy Enstitüsü bitirdi. 6 yıl kadar köy öğretmenliği yaptı. 1955'te Gazi Eğitim Enstitüsü mezun oldu. İlköğretim müfettişliği yaptı, 1971'de İstanbul Sağır ve Dilsizler Okulu ile Türkçe öğretmeniyken görevi bıraktı. 1971-1972'de "Bizim Köy Yayınları"nı çalıştırdı. 1972'de Venedik Üniversitesi Türk dili ve edebiyatı derslerdi verdi. 1976'da Karadeniz Bakır İşletmeleri görevinden emekliye ayrıldı.

1945'te "Türk'e Doğru" ve 1946'da "Köy Enstitüsü" dergilerinde yayınlanan şiirleriyle yazmaya başladı. Daha sonra Varlık dergisinde yer alan "köy notları" ile dikkat çekti.

1947-1949 arasında öğretmenlik yaptığı köylerdeki gözlemlerini gerçekçi ve yalın bir dille anlattığı "Bizim Köy" adlı kitap 1950'de yayınlanınca büyük yankı uyandırdı. Köy edebiyatı akımının çıkış noktası oldu ve yabancı dillere çevrildi. Bu kitap nedeniyle tutuklanıp kısa süre cezaevinde kaldı.

Meslek hayatı 17 yıl sürdü. Kitapları ve düşünceleri yüzünden mahkemelerde yargılandı ve bir müddet cezaevinde yattı. Milli Eğitim Bakanlığı tarafından müfettişliği elinden alınarak tekrar öğretmenlik statüsüne indirildi ve Sağırlar Okulu'na atandı.

Eserlerinden bazıları Almanca, Rusca, Fransızca, Türkçe, Macarca, İtalyanca, Bulgarca, Lehçe, Romence ve İbranice gibi çeşitli dillere çevrildi. (1)               

Onunla İletişim ve Anılarım

Makal Ağabey ile tanışmamız, 1963-1966 öğretmen okulu öğrencilik yıllarıma dayanır. Nasıl mı? Onun Bizim Köy adlı romanını okuyarak… Cumhuriyet gazetesindeki köşe yazılarımın yayımlandığı yıllarda iletişim sürdü. Çok beğendiğini belirtirdi! Sonrasında Keşan Önder gazetesindeki yazılarımı içselleştirerek ve beğenerek okuduğundan söz etti! Yazmamı istedi. Ne ki yazmalarım bir yerde koptu! Yüz yüze görüştüğümüz de oldu. Zaman zaman telefonla aradım, konuştuk. Eşi Naciye Öğretmen kimi zaman yardımcı oldu.

Yürek saatinin durduğu yerdir ölüm. Yaz sıcaklığında Zaman Haziranı, Temmuzu, Ağustos’u işaretler. Haziran Ahmet Arif’i, Nazım’ı aldı koynuna! Temmuz Behçet’i, Uğur Kaynar’ı, Rıfat Ilgaz’ı, Ağustos Can Yücel’i, Turgut Uyar’ı ve Mahmut Makal’ı …Yerleri aydınlık olsun!

Telefonla görüştüğüm, yedi ay yoğun bakımda başında bekleyen eşi Naciye Öğretmen: “Muhsin Bey, Mahmut, sizi çok severdi! Yazılarınızı beğenirdi!” Demesi beni mutlu etti! Eşine ve kızı Tezer’e dayanma gücü ve başsağlığı diledim. (2)

Tanıyanları Ne Dediler

Mahmut Makal 70 yıl yalana dolana, hırsıza namussuz, her devrin adamı yalakalara, ağalara beylere, kendini bir matah sanıp halkı hor görenlere karşı hep direndi. Asla pes etmedi. Kırıldı ama eğilmedi.

Yedi aydır da Azrail ile mücadele etti. Ama doğa yasası galip geldi sonunda. Kara toprak O’nu da bağrına basacak; 12 Ağustos pazar günü öğleden sonra... Biliyorum ki, Ankara ve yakın çevrede bulunan sevenleri yalnız bırakmayacaklar; Kocatepe Camisindeki törende, sevgili öğretmenimizi, değerli yazarımızı. Bundan sonra Fakir Baykurt, Mehmet Başaran, Talip Apaydın, Dursun Akçam ve Musa Okay öğretmenlerimiz gibi kalplerimizde yaşayacak O da…

Hüseyin Erkan

Yalanın Saltanatını Yıkan Adam

1950’de yayımlanan “Bizim Köy” adlı kitabıyla yalanın saltanatını yıkan, adam gibi adam Köy Enstitülü bir Mahmut Makal vardı ya, iki gün önce O’nu kaybettik işte.

Hayatı boyunca egemenlerle, yalanla dolanla, hırsızla uğursuzla, yalakayla, kalleşlerle mücadele etti hep. Karşısındakiler güçlüydü elbet. Ama O hiç yılmadı. Kırıldı ama eğilmedi. Doğru bildiği yolda yürüdü sürekli.

Bir an olsun korkmadı; gerçekleri söyleyip yazmaktan. Hiçbir iktidara, hiçbir güçlü siyasiye yalakalık yapmadı. Adı ve sanı ne olursa, kim olursa olsun, halkımızı hor görenlerle, kişisel çıkarları için halkı kandıranlarla idi kavgası. O nedenle hiçbir siyasi iktidar O’nu sevmedi. Umrunda mıydı sanki!

Halk düşmanlarına karşı nasıl direndiyse bir ömür, Azrail’e karşı da direndi aylarca.  Sonunda doğa yasası galip gelecekti elbet. Ve öyle oldu.

Aynen İsmail Hakkı Tonguç, Hasan-Âli Yücel, Fakir Baykurt ve Talip Apaydın gibi O da alnı açık, yüzü ak olarak çıkacak Tanrı’nın karşısına.

Bundan böyle kalbimizde yaşayacaklardan biri de “Yalanın Saltanatını Yıkan” yılmak, dönmek, pes etmek nedir bilmeyen bu “Koca Köy Enstitülü” olacak.

Işıklar içinde uyu sen sevgili yazarımız, değerli öğretmenimiz. Bil ki, inançla yakıp onurla taşıdığınız o kutsal mücadelenizin meşalesi asla sönmeyecek.

Hüseyin Erkan

Mahmut Makal’ı Kaybettik! Köy doğumlu, köy Edebiyatının öncülerinden ‘Bizim Köy'ün Yazarı Mahmut Makal’ı sevenlerin başı sağ olsun!

Faruk Güçlü

Biz köyden gelen üç dosttuk. Yıllarca birlikte aynı konuları yazdık, yaşadık. Fakir daha önce gitti, imdide Mahmut Makal yürüdü yıldızlara.“Bizim Köy”ün başı sağ olsun, ışıklar içinde yatsınlar.

Mevlüt Kaplan

Köy Enstitülerinden yetişmiş çok özel kimliklerden birisi de Mahmut Makal. Bu gün izine rastlanmayan bir eğitimci bir yazar ve aydın olarak onu hep hatırlayacağız. Kendisini yakından tanıma olanağı bulduğum için şanslıyım. Fethiye de Köy Enstitülüler Derneğinde beraber olduk konferanslara katıldık. Saygı ve sevgim sonsuz… Benim de babamın Köy Enstitülü olması, ayrı bir yakınlık ve kubbeli oluşturmuştur. Minnetle Saygı ile anıyor Tanrıdan rahmet diliyorum. Işıklar içinde uyusun!

Tuğrul Yılmaz

Eğitimci-Yazar, Köy Enstitüleri hareketinin önemli isimlerinden Mahmut Makal'ı bugün kaybettik. eserleriyle yaşamaya devam edecek. Huzur içinde uyusun.

Yunus Çinçin

Köy gerçeklerini olduğu kadar, laikliğin temellerini sarsmaya yönelen girişimleri ve düşünceleri de açığa çıkarmış, bunlar da onun takibe alınmasına, tutuklanmasına ve sürgüne yollanmasına yol açmıştır. Ama o yine de tüm katı gerçeklere, olumsuzluklara rağmen yazılarında sevgiye ve umuda yer vermeyi unutmamıştır:  “Bebeler saçta pişecek lavaş ekmeği bekler. Katığı biraz yokluk, biraz sevgi. Peki ya umut, hiç uğramaz mı yanlarına?”

Melek Koç

Yakup Kadri'nin "Yaban"ı çarpıcı bir eser! Fakat yarısı kurgu yarısı gerçek. Fakat Mahmut Makal'ın yazdığı "İlk Gerçekçi Köy Romanı: Bizim Köy" bütünüyle gerçek… Böylelikle "Köy Akımı" başlamış olur. Resimden müziğe her alana dokunur, ucu dokunur. Kent, köyün farkına varır.

Tekin Deniz

(1)-http://blog.milliyet.com.tr/mahmut-makal-deyince/Blog/?BlogNo=495743

(2)-http://blog.milliyet.com.tr/egitim-aniti-mahmut-makal/Blog/?BlogNo=337271

                                                             NOT: Aşağda slayt görüntüler...