Amatör arkeolog ve donanımı

Amatör arkeolog olmayı düşündünüz mü? Bu soruya ciddi yanıt arayanlar her halde önce bu işin amatörce yapılabilirliği konusunda kuşkuya düşebilirler; çünkü aklımıza ‘kazı yapmak herkese serbest mi?’ sorusu gelecektir. Arkeoloji sözcüğünün kazıyı anımsatması normaldir. Arkeolojinin en temel araştırma yöntemlerinden biri kazıdır. Gerçekten de gerekli yüksek öğretim ve ilgili diplomaları hatta belli bir akademik kariyer tamamlanmadan kişinin kendi başına arkeolojik kazı yapmaya girişmesi, dahası ilgili makamlara başvurup izin alması yasal olarak mümkün değildir. Aksine hareket edenlere ciddi hapis cezaları uygulanmaktadır.

Eyvah! Amatör arkeolog olmayı akıldan geçirmişseniz yukarıdaki girişi okuyunca bundan çoktan pişman olmuşsunuzdur, ama korkmayın amatör arkeolog olmak için kazı yapmaya soyunmak gerekmiyor.

Her ne kadar arkeoloji sıkça ‘kazı bilim’ olarak adlandırılsa da bu yalnızca söz konusu bilim dalıyla uyguladığı araştırma yönteminin bir ölçüde özdeşleştirilmesiyle ilgilidir. Oysa ki arkeoloji yalnızca kazı yapmak değildir; geçmiş kültür ve uygarlıklara ait her türlü maddi kalıntıyı bulma, tanımlama, kayıtlara geçirme, sınıflama, tarihleme ve bunları kendi aralarında hatta günümüzdeki benzerleriyle karşılaştırarak tanıklık ettikleri zaman dilimindeki insan yaşantısını her anlamda anlama uğraşısıdır. Kazı yapma işi yalnızca buluntulara erişilmek için uygulanır, bir arkeolog olsanız dahi tek başınıza yürütülmesi mümkün değildir; tam bir takım çalışması gerektirir. O zaman amatör arkeolog olmaya yönelen biri tek başına kazı yapma ya da organize etme niyetini bir yana bırakmalıdır... ama ısrarla üzerinde durursanız ve uygun görülürseniz bir arkeolojik kazı projesinde en azından işçi ya da yardımcı olarak çalışmanıza engel yoktur. Hatta mesleğinize göre mesela bir biyolog, zoolog, veteriner, doktor, kimyager, topoğrafyacı ya da ziraat mühendisi vb. olarak arkeolojik kazılara bilimsel olarak katkıda da bulunabilirsiniz.

Peki kazı hayallerini erteleyen biri nasıl amatör arkeolog olabilir?

Okuyarak: Başlangıçta arkeoloji bilgilerimizi zenginleştirmeye yönelik okuma ve araştırma oldukça önemlidir. Kütüphanelerde ve kitapçılarda arkeolojiyle ilgili bizi aydınlatacak yeterince kitap mutlaka vardır; fakat en basitinden İnternet ortamında da biraz seçici olmak kaydıyla bol miktarda bilgiye ulaşmak ta mümkündür. Bulduğunuz kitaplar ve bilgilerden bir kütüphane ve arşiv oluşturmanız ayrıca tavsiye edilir; bu bilgilere tekrar ihtiyacınız olabilir.

Merak ederek: Arkeoloji insan geçmişiyle ilgili zaman ve mekan olarak çok geniş bir alanı inceler ve bugünkü haliyle sınırsız bir bilgi birikimine ulaşmıştır. Değil bir arkeoloji meraklısının bir arkeoloğun bile tüm bunların üstesinden gelmesi imkansızdır. O nedenle arkeolojiyle ilgili genel bilgileri edinirken ya da edindikten sonra daha çok merak ettiğiniz bir konuya ağırlık verin; o konuda daha çok okumaya, görmeye, gezmeye özen gösterin. Bunlar konuyla bütünleşmenizi, öğrendiğiniz her yeni bir ayrıntıda daha çok zevk almanızı sağlayacaktır. Bence merak edilecek şeyleri arkeolojik çevrenizden de seçebilirsiniz. Mesela bir antik kentin yakınında oturuyorsunuz, merakınızı bu şehrin tarihiyle ilgili ayrıntıları öğrenerek, oradaki eserlerin ne olduğunu anlamaya çalışarak derinleştirebilirsiniz. Büyük bir şehirde oturuyorsanız ve varsa yakınınızdaki bir eski anıttan ya da yapıdan da işe başlayabilirsiniz.

Kayıt altına alarak ve bunun için donanım edinerek: Bence biri kendini amatör arkeolog olarak adlandırmak istiyorsa mutlaka kendine özgü bir kayıt, arşivleme sistemine sahip olması gerekir. Yani ilgi duyduğunuz bir alan belirlemiş ve yeterince bilgi toplamışsanız bu işin sonu geldi diye düşünmemek gerekir. Unutmayın amatör arkeolog olarak kazı yapmamız, hatta açıkta gördüğümüz çok basit bir seramik ya da taş parçası da olsa arkeoloji eseri yanınıza almanız ve biriktirmeniz normal koşullarda yasak. Buna karşılık ilgi alanınızın nesnesi arkeolojik eseri fotoğraflamamız, çizerek ve ölçerek kayıt altına almamızın karşısında hiç bir engel yok.

Kayıt için mümkünse bir fotoğraf makinesi edinmeniz tavsiye edilir. Bilgisayarınız varsa, ilk başta biraz daha pahalı olsa da bir dijital fotoğraf makinesi arşivleme açısından getirdiği kolaylıklar nedeniyle çok daha iyi bir yatırımdır. Dijital fotoğrafçılık sizi banyo ve baskı masraflarından kurtaracağı için de uzun vadede daha ekonomiktir, ayrıca İnternet ortamında bilgi paylaşımı açısından da büyük kolaylıklar getirmektedir.

Amatör bir arkeoloğun yanından eksik etmemesi gereken en önemli şey bir kalem ve not defteridir. Büyüklük ve kağıt özellikleri kullanım şeklinize ve ihtiyaçlarınıza göre çeşitli olabilir; ama kareli kağıtlı bir not defteri özellikle kabaca da olsa nispeten ölçekli ve orantılı çizimler yapmak için çok daha elverişlidir. Eseri vaktiniz el verdiği ölçülerde tanımlayın ve sizce önemli özelliklerini belirtin.

Arkeoloji de ölçüler de çok önemlidir, kayıt altına alınan eserlerin eksiksiz bir tanımlaması ancak ölçülerini de bilmekle mümkündür. Eserlerin yapabiliyorsak en, boy, derinlik ve çap gibi ölçülerini not edin. Ölçüm işlemleri için ilk başta 3 – 5 m.lik bir şerit metreyle işe başlayabilirsiniz.

Bulunduğumuz ya da gezmeye gideceğimiz bölgenin bir haritasını edinip, kayıt altına aldığımız eserin yerini bu harita ya da kopyaları üzerine işaretlemek de arkeolojik tanımlamanın önemli bir adımıdır. Belli bir yapı kalıntısının harita üzerindeki yerini belirlerken yönleri de dikkate almak ta önemlidir; bunun için basit bir pusula işinizi görecektir. Yapının mesela girişi ve ya cephesi hangi yöne bakıyor gibi özellikleri de kayda geçirin.

İhtiyaca göre bir de kendinize uygun bir büyüteç edinmekte de yarar vardır. Büyüteç sayesinde herhangi bir eser üzerindeki bazı küçük yazı ve süsleme gibi şeyleri daha iyi anlayabilir, eserin yapıldığı materyal hakkında daha fazla bilgi edinebiliriz.

Fotoğraf makinesi, defter, kalem, metre, harita, büyüteç ve pusula derken bir amatör arkeolog olarak hatırı sayılır bir donanım edindik. Artık bir yere gezmeye giderken hele de bir arkeolojik eserle karşılaşmamız olanak dahilindeyse bunları yanımızda bulundurmak istememiz kaçınılmazdır. Geniş hacimli çeşitli büyüklükte bölme ve cepleri olan bir sırt çantası, elleri meşgul etmeden taşıma kolaylığı ve gezi için yanınıza alacağınız su, yiyecek vb. ihtiyaç maddelerini de içine koyabileceğinizden mutlaka tavsiye edilir.

* * * * * * * *

Yukarıda verilen bilgileri ve izlenilecek yöntemleri daha ayrıntılı yazmak mümkündür; fakat amatör arkeolojiye adım atmak için çoktan yeterlidir. Kitap, not defteri, fotoğraf, ölçmek, tanımlamak ve başkalarıyla paylaşmak derken bu işin her geçen gün sizi nasıl içine çektiğini şaşırarak göreceksiniz. Gelecek yazılarda herhangi bir eseri en iyi şekilde nasıl kayıt altına alabiliriz ve elimizdeki donanımı en verimli şekilde nasıl kullanırız sorularına yanıt arayacağız. Arkeoloji maceranızda başarılar diliyorum.