Denizin İlginç Oyunları

Bir havuzu okyanusa benzetmek istersek, gerçekleşmesi imkânsız bir görüntüyü ancak hayâlimizde canlandırmamız gerekir...

Garip huylu ve hayli zengin bir şahıs, sanki büyük bir yüzme havuzunu, hem içerisinde yüzülebilecek ılık bir havuz, hem de bir köşesini, üzerinde kayılabilecek bir buz pateni alanı haline getirmiştir. İnsanın, "hiç böyle şey olur mu" diyesi geliyor ama, bu görüntü yeryüzünün kutup bölgelerini ve tropikal alanlarını gerçeğe en uygun şekilde canlandırmaktadır. Böylece, daha ağır olan soğuk suyla, daha hafif olan sıcak suyun birbirine zıt düşeceğini ve bundan akıntıların doğacağını tahmin etmek zor değildir.

Denizlerin küçük bir modelini göz önüne getirebilmek için hava basıncının havuzun her yerinde aynı olmadığını da hesaba katmak gerekir. Ayrıca değişik yönden esen rüzgârlar da olmalıdır. Yer' in kendi çevresindeki dönüşüne benzetmek için havuzun içerisindeki su kütlesine belli bir hız kazandıracak şekilde hareket etmesi gereklidir. Ne var ki bizim garip huylu zenginimiz, ne kadar varlıklı olursa olsun, güneşin ve ayın okyanuslar üzerindeki değişik etkilerinin değil aynını, bir benzerini bile kendi havuzunda yapamaz.

Üzerinde oyuncak gemilerin yüzdüğü bir havuz eğer denizi tanımamıza yardımcı olamıyorsa, yapılacak en akıllıca iş; durmadan yenilenen, bize her gün yeni bir görüntüyle kendini gösteren, koca denizin kendisine bakmaktır.

Onun hiç durmadan değiştiğini görürüz... Daha dün içerisinde yüzerken, uslu bir köpek gibi hiç kımıldamadan sakin sakin yatıyorken, bugün bir bakmışsınız, sanki kuyruğuna basmışlar da canının acısından ayağa fırlamış öfke saçıyordur. Azgın dalgalarıyla dövdüğü kıyıdan adeta hıncını alıyor, bir ara durulur gibi gözüküp tekrar saldırıyor! Gün olur, bir suç işlemişcesine sessizce kıyıdan uzaklaşır, çekildiği yerlerde yosun yığınları bırakır... Gün olur, sahibine yaranmak istercesine karalara doğru ilerler, sokulur, yükselir. Peki ama, acaba deniz niçin bu denli değişkendir?..

Bunun ilk sebebi, öncelikle dalgalardır. Bir kabın içerisindeki suyu üflerseniz, yüzeyinin karıştığını görürsünüz. Aynen bunun gibi rüzgârlar da çok büyük alanların üzerinde uzun süre estiğinden dalgalar durmadan kabarır, büyür. Lâkin rüzgâr kesildiği zaman, denizin üzerinde meydana gelmiş olan dalgalar birden durmaz, yollarına devam ederler ki bunlar "ölü dalgalar" dır. Havanın durgun olduğu bir gün eğer deniz dalgalıysa, uzaklardan gelen bu ölü dalgalar, denizin başka bir yerinde birkaç gün önce, çok sert rüzgârların estiğini haber verir.

Ölü dalgaların üzerinde yeniden, ama ters yönde rüzgâr eserse, deniz beyaz köpüklerle kaplanır. Yeni rüzgârın etkisiyle oluşan dalgalar, eski dalgalarla çarpışır ve köpürerek kırılır.

Akıntılar, eğer gözle görülebilseydi, değişik renkteki yılanlara benzetilebilirdi. Bunların çoğu değişkendir; diğerleri hep aynı yolu izler, aynı yerlerde buluşur. Sıcak ve soğuk sular, onların yüzünden dünyanın dört tarafında cirit atar, birbirleriyle karışır ya da çatışır. Bu şekilde Atlas Okyanusu' nda, Güney Amerika' nın sıcak denizlerinden gelen sular kuzeye, Birleşik Amerika kıyılarına doğru yola çıkar, okyanusu bir baştan diğer başa geçerek, bazı Avrupa ülkelerinin kıyılarını ılıklandırır ki, bu akıntıya "Golf Stream" adı verilmiştir.

Denizdeki değişikliklerin bir sebebi de gelgit hareketleridir. Gelgitin, ayın etkisiyle meydana geldiği söylenir... Fakat ay gökyüzünde yol alırken, deniz sularını 15 metre yükseltecek kadar büyük bir güce sahip midir?..

İşin aslında, ay ile güneşin çekim gücü birbirine eklenince, okyanus denilen o koca havuzların içerisindeki suyun, bir uçtan öbür uca sallanışını belirli bir ölçüde etkiler. Denizlerdeki gelgit hareketlerini, gücümüzü ölçülü bir şekilde harcadığımız zaman, hafif bir itmeyle sallayabileceğimiz suyun hareketine benzetebiliriz sanırım.