Ekonomide Balon korkusu

M.Ferit Kotan

Son günlerde bazı yazarların ekonomiyle ilgili uyarıları kimsenin umurunda değil. Herkes asrın açılışlarıyla övünüp duruyorlar. Bazı konuların İzmir iktisat kongresinde tartışıldığına dair basından bilgi de edinemedik.

Çeşitli kanallarda laf ebeliği yapan uzmanlara bakmayın, dünya basını balon konusunda en riskli ülke olarak Türkiye’yi göstermektedir. ”Ülke tasarrufu artırılmalıdır. Kredi faizleri yükseltilmelidir. Kredilerde uzun vade uygulanması kısıtlanmalıdır” gibi yorumlar hayra alamet değildir.

Balon nasıl olur da patlar? Kredilerin cazibesine kapılarak yeterli tasarrufunuz olmadığı halde uzun vadeli kredi çekerek ev aldınız ve kiraya verdiniz. Kira ile kredi borcunuzu ödemeyi amaçladınız. Ekonomideki arz talep dengesindeki bozulmalar sonucunda aldığınız kira, borcu karşılamayınca sıkıntıya düştünüz. Evi satıp borcu ödemek isteseniz dahi, evin tutarı borcunuzu ödeyememe durumuyla karşılaşmanıza neden olabilir.

Finansal iktisatta bu duruma "MINSKY MOMENT" denilmektedir. İktisatçı HYMAN Minsky'nin geliştirdiği bir kuramdır. Kuramın açıklanması şöyledir. "Uzun süren istikrar dönemlerinin sonunda an gelir; yatırım ve varlıkların değerindeki artış, borçlanmayla yapılan spekülasyonlara yol açar. Kaldıraçlı finansal yatırımlar da günün birinde nakit akış sorunlarına yol açar; yapılan yatırımlardan gelen nakit bunun için yapılan borçlanmalarının ödemelerini karşılayamaz. Borç verenler paralarını geri ister, varlık fiyatları düşer, çöker. Alıcı kalmaz piyasa likiditesi kurur. Finansal piyasada iplerin koptuğu, paniğin başladığı anı ifade eder."

" FED’e" duyarlı en hassas ülke olmamız nedeniylede uzmanlar uyarmaktadır. Borçlanarak yatırım yapmanın yarattığı olumlu havanın birden fırtınalara dönüşebileceği unutulmamalıdır. Popülist politikalarla şişirilen ekonominin bir direnci vardır. Patlarsa bir gün, o zamanda iş işten geçer.

Bugün ulaşılan gelişmişliğin nimetlerini sürdürürken geleceğe külfetler bırakmamak için önlemlerin alınması gerekmektedir. Seçim sürecine girerken seçim ekonomisinin uygulanmayacağı her gün yetkililer tarafından vurgulansa da, bazı uzmanların ekonomi için zorunlu olarak yapılması gereken zamların ertelendiğini belirtmektedirler. Buda seçimlerden sonra, yapılması gereken zam oranlarından daha yüksek zamların kapımızı çalacağının göstergesidir. Yine olan vatandaşa olacaktır.

Hükümetin kredi faizlerini artırıcı vadelerinin kısaltılması konusunda çalışmalar yaptığını basından öğreniyoruz. Ancak konut sektörü bu çalışmaların dışında olduğu yazılmaktadır. Bu günkü görünümde ekonomiye rahatlık sağlayan sektör konuttur. Konutla sağlanan rant ekonomisi bir çok sektörü de etkilediği için ileride doğabilecek sorunlar göz ardı edilmektedir.

Televizyon ve basında tam sayfa ilanlarla satışa sunulan siteler gök delenler, şimdilik Arap sermayesinin etkisiyle alıcı bulmaktadır. Sonrası Allah kerim.

Popülizm konularında uyarı yazıları yazan Ege Cansen, "Ülke borcu artarken kamu borcu azaldı diye sevinmenin anlamı yoktur. Yıllık dış açık artarken iç açık (bütçe açığı) düştü diye böbürlenilmez" diyor.

Ege Cansen başka bir yazısında "..Hiç bir gösteriş tüketimi, ülke ekonomisine gösteriş yatırım kadar zarar veremez. Tüketim para tahsisi durunca durur. Ama yanlış yapılan bir yatırım, uzun yıllar ülkenin kıt kaynaklarının çarçur olmasına ve yeniden ilave yanlış yatırımların yapılmasına sebep olur" diyor.

Küresel ekonomide atılacak adımlar iyi hesaplanması gerekmektedir. Bazı kesimlere rant sağlamak amacıyla ekonomi borçlanarak şişirilmemelidir. Büyüklük kompleksine kapılarak hareket edilmemelidir. Ekonominin gereksinme duyduğu yatırımların bir plan ve program çerçevesin de gerçekleştirilmesi önemlidir.

Küresel ekonominin ortaya çıkardığı durumu değerlendiren birçok devlet yatırımlarına ara vermişlerdir. "FED" tahvil alımlarında kısıtlamaya gidileceği kararını ertelese de, günün birinde uygulamaya koyacaktır. Bu uygulamanın varlık fiyatlarını düşüreceği konusu finansal kesimde tartışılmaktadır. “MİNSKY ANI” benzer bir olayla karşılaşma sorunu kapımızda mı yoksa?