Fırat'ın doğusunda, neler oldu; neler oluyor; neler olacak?- 17

M. Kemal, "MUSUL İÇİN HİÇ UĞRAŞMAYIN"; İsmet Paşa da, "CANIM, GEL ŞUNU BIRAKLALIM DA SULH YAPALIM" DEDİ Mİ?

x

Lozan Barış Kurulu'na "Başkan" olarak seçilen İsmet paşa, 3 Kasım 1922 günü Meclis'te yaptığı konuşmada, Konferans'ta delegelerin izleyeceği yolun, Meclis'in şimdiye kadar kabul ettiği antlaşmalar ve Misak-ı Milli doğrultusunda olacağı konusunda Meclis'e güvence verdi(1).

Ayrıca, başta Başbakan Hüseyin Rauf Bey olmak üzere bazı milletvekilleri, ülke bütünlüğü ve ulusal egemenliğin sağlanması için büyük çaba harcanmasını önermişlerdir.

Bu öneriler ve ileri sürülen diğer görüşler, iki karar halinde kaleme alınarak Meclis Başkanı tarafından İsmet Paşa'ya verilmiştir(2).

x

BARIŞ KURULU'NA VERİLEN DİREKTİFİN MUSUL İLE İLGİLİ YANLARI...

Lozan Barış Kurulu'na verilen direktifin Musul konusunun ilgi sahasına giren yanları şöyleydi(3):

* Irak Sınırı :

Süleymaniye, Musul ve Kerkük'ün Türkiye'ye geri verilmesi istenecektir. Konferans'ta bundan farklı durumlar ortaya çıkarsa, Bakanlar Kurulu'ndan talimat alınacaktır... (İngiltere'ye bazı ekonomik ayrıcalıklar; örneğin, petrol işletmeciliği alanında ayrıcalıklar sağlanması düşünülebilir)

* Suriye Sınırı :

Suriye ile sınır, daha güneye ve güneydoğuya çekilmelidir. Bu sınırın düzeltilmesine imkan oranında son derece çalışılacaktır. Sınır, Re'si İbn Hayr'dan başlayarak, Harm, Muslimiye, Meskene ve Fırat yolu, Deri ez-zor ve sonunda Musul ile güney sınırına ulaşan bir hat olmalıdır.

Elde edilmesi istenen Suriye sınırı, Musul, Süleymaniye ve Kerkük'e irtibatlı olup Misak-ı Milli'nin güney sınırını tamamlıyordu... Bu kısa ve kesin direktifle, genelde Misak-ı Milli  temel alınıyor; Mudanya Mütarekesi'nde askıda kalan bazı topraksal  sorunların (Boğazlar, İstanbul ve  Doğu Trakya sorunları) da çözüme ulaştırılması isteniyordu.

x

M. Kemal, "MUSUL İÇİN HİÇ UĞRAŞMAYIN"... İsmet Paşa'da "CANIM GEL ŞUNU BIRAKALIM DA SULH YAPALIM"...

Lozan'a İsmet Paşa ile birlikte, ikinci delege olarak giden ve Lozan öncesinde sorun yaratan Saltanat'ın kaldırılması için önerge veren Sağlık Bakanı Dr. Rıza Nur, anılarında, Meclis tarafından verilen direktif konusunda şu açıklamayı yapmaktadır(4):

Bizde ne hazırlık var ne de dosya var; hiçbir şey yok. Lord Curzon gibi birtakım resmi diplomatlar burada. Bunların mükemmel dosyaları vardı. Ne yapacağız!... Heyet-i Vekile, bize, giderken bir içtimada avuç içi kadar bir talimat verdi... Mustafa Kemal, İsmet Paşa ile beni bir tarafa çekti ve dedi ki; "Esaslarımız budur. Baktınız ki, hatta Trakya'yı alamıyorsunuz, sözlerinden dönüyorlar uğraşmayın, terk edip sulh yapın; hatta gerekirse İstanbul'dan da vazgeçmek lazımdır. Musul için hiç uğraşmayın!"

Dr. Rıza Nur, Lozan görüşmeleri sırasında, İsmet Paşa'nın "canım gel şunu bırakalım da sulh yapalım" diyerek kendisini daima sıkıştırdığını yazmaktadır hatıralarında...

x

Lozan Barış Kurulu'na verilen direktif içindeki iki noktada, Ankara Hükümeti, savaşı göze alacak kadar kararlıdır. Bunlardan biri, "Ermeni Yurdu"; diğeri "kapitülasyonlar"dı... Konferans'ta,Türkiye'den bir "Ermeni Yurdu" için toprak koparılması istenirse, Ankara'dan talimat beklenmeden görüşmeler derhal kesilecekti. Kapitülasyonlar konusunda da gerekirse görüşmelerin kesileceği ve savaşın göze alınabileceği anlaşılıyordu(5)...

Ancak, bu konuda çok kitap okumuş ve belge karıştırmış, Meclis tutanakları okumuş ve bu konuda bir kitap yazmış ve de şu anda da, bir yazı dizisi  yazmakta olan ben, "Ermeni Yurdu" ve "kapitülasyonlar" konusunda gösterilen kararlılığın, "Musul için" gösterilmediğini düşünüyorum.

Bunu, yazdığım kitapta da anlattığım gibi, bu yazı dizimin gelecek bölümlerinde de kanıtlamaya çalışacağım...

..................Devam edecek...

cdenizkent

---------------------- :

(1) TBMM Gizli Celse Zabıtları, Cilt-3, Ankara: 1980, ss.980-1006(2-11-1922)

(2) A.g.y.,(2-11-1922 tarihli oturum)

(3) Tevfik Bıyıklıoğlu, Trakya'da Milli Mücadele,  Cilt-II, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1987,ss.104-105(Belge No.54) ve s. 469

(4) Rıza Nur, Hayat ve Hatıratım, Cilt-III, İstanbul: 1968, ss.889-982

(5) Bilal N. Şimşir, Lozan Telgrafları(1922-1923), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını, 1990, s. XIV