Fonksiyonel gıdalar

Dünyadaki hızlı nüfus artışı besin kaynaklarının daha verimli bir şekilde kullanılmasını zorunlu kılmaktadır. Beslenme, canlıların yaşamlarını devam ettirebilmeleri için ihtiyaç duydukları protein, yağ, karbonhidrat, vitamin ve mineraller gibi besin maddelerini alması ve kullanması olayıdır. Sağlıklı bir beslenme ise bu besin maddelerinin yeterli ve dengeli bir şekilde alınması ile mümkündür. Tıp bilimindeki gelişmeler insanların sağlıklı bir yaşam için ihtiyaç duyduğu besin madde ve bunların miktarını belirlerken, beslenme bilimi kaliteli ve sağlıklı besin maddelerinin nasıl olması gerektiği açıklamaktadır.

Gıdalarda bulunan bazı mikro besin maddeleri, insanların temel besin madde ihtiyaçlarını karşılamaları yanında, hastalıklardan korunma ve daha sağlıklı bir yaşam sürdürebilmeleri için birtakım ilave faydaları olan spesifik özelliklere sahiptirler. Fonksiyonel gıda olarak tanımlanan bu besinler; vücudu içten ve dıştan gelebilecek birçok olumsuzluğa karşı koruduğu için onları diğer normal gıdalardan daha değerli hale getirmektedir. Fonksiyonel gıdalar, doğal olarak üretilebildikleri gibi birtakım biyoteknolojik yöntemler kullanılarak da elde edilebilmektedir. Bu besinler, genellikle vücutta spesifik fonksiyonlara sahip besin öğelerince zenginleştirilmiş, bedensel ve zihinsel gelişmeyi artıran ve hastalık riskini en aza indirebilme potansiyeline sahiptirler.

Çok sayıda bitkisel ve hayvansal kökenli gıda sahip oldukları bileşimlerinden dolayı fonksiyonel özellik taşıyabilmektedir. Bitkisel kaynaklı fonksiyonel gıdalar bileşimlerinde farklı yapılardaki fenolik bileşikler, vitaminler ve mineral maddeleri bulundururlar. Başta havuç olmak üzere sebzelerde bulunan karotenler, A vitaminin ön maddesi olup hücrelere zarar veren maddeleri etkisiz hale getirebilme kapasitesine sahiptir. Benzer şekilde, domateste bulunan ve kırmızı rengini veren likopen maddesinin kansere yakalanma riskini azalttığı bildirilmektedir.

Yumurta, süt, yoğurt, peynir ve et gibi hayvansal kökenli ürünler ise yararlı mikroorganizmalar (probiyotikler), vitamin, mineral madde, yağ asitleri ile zenginleştirilerek fonksiyonel hale getirilebilmektedir. Süt yağı ve ette bulunan konjuge linolik asit (CLA) ile balık yağında bulunan omega-3 ve diğer çoklu doymamış yağ asitlerinin (Eicosapentaenoik asit (EPA), dokosahexaenoik asit (DHA)) insanlarda bağışıklık sistemini güçlendirdiği ve kardiovasküler hastalıklara yakalanma riskini önemli düzeyde azalttığı bildirilmektedir. Bu bileşiklerin sahip oldukları antioksidan özelliklerinden dolayı birçok hastalığa yakalanma riskini düşürdüğü ve bazı kanser türlerinin (meme, prostat ve deri kanseri) oluşumlarını engelleyici etkisinin olduğu da belirtilmektedir.

Fonksiyonel gıdalar, yararlı oldukları bilimsel olarak kanıtlanmış, ilaç veya kapsül olmayan doğal bileşenlerdir. Bu gıdalar normal gıdaların besin madde içeriğine ek olarak, vücut için yararlı etkileri olduğu saptanmış etkicil maddelerce zenginleştirilmiştir.

Günümüzde çevre kirliliği, stres, sağlıksız gıdaların tüketimi insanlarda birçok hastalığın ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Fonksiyonel gıdalar ise bu olası hastalıkları iyileştirmek yerine onların ortaya çıkmasını engellemeye yönelik olarak tüketilen besinlerdir. Tüketicinin bilinç düzeyinin gelişimine bağlı olarak sağlıklı yaşam ile kaliteli ve sağlıklı gıda arasındaki bağlantı giderek daha net bir şekilde anlaşılmaktadır. Bu gıdaların nüfusun tamamı tarafından tüketilmesi önerilmekle birlikte, çocuk ve yaşlı bireyler ile hastalara öncelik verilmesi öngörülebilmektedir.

Sonuç olarak, sağlık ile beslenme arasındaki ilişkinin farkına varılması bilinçli ve dengeli beslenmeyi beraberinde getirecektir Tüketilecek gıdaların bilinçli tercihi ise sağlıklı ve kaliteli bir yaşamın ön koşulu olduğu unutulmamalıdır.