Göktürkçe

Göktürkçe

Göktürkçe ya da Köktürkçe, Türkçenin bilinen ve yazılı metinleri ele geçirilebilen en eski dönemine verilen addır. Göktürkçe, Türkçenin tarihsel evriminde belgelere dayalı ilk dönemdir. Göktürkçe, genel olarak Orhon ve Yenisey Yazıtları’nın yazıldığı dil için kullanılmaktadır. Göktürkçe, MS. 7. yüzyılda Moğolistan’da yaşayan Göktürklerin (Tukyular da denir) konuşup yazdığı dildir. Göktürkçe yazılı belgeler, Göktürkçe kağanlığının resmi dilidir. .

Göktürk alfabesinin kökeni konusunda değişik görüşler ileri sürülmüştür. Kimi Türkolog ve dil bilimciler bu alfabenin “Run” harflerinden ya da Likya, Hitit alfabelerinden türetildiği görüşünü savunmuşlardır. Bazı diğer bilim adamları da Türk damgalarından doğduğu görüşünün benimsemişlerdir.

.Bu yazıtları,Danimarkalı bilgin Wilhelm Tomsençözdü(1893).Göktürk alfabesindeki harfler birbiriyle bitişmez,sözcükler arasına iki nokta konarak birbirinden ayrılır.Bugün Türk lehçelerinde görülen birçok ekin ilk örneği Göktürkçe’de vardır. Göktürkçede öğelerin dizilisi, ”özne, tümleç, yüklem” sırasını izler. Yapıca yalın ve bileşik tümcelerden oluşan Göktürk alfabesinde devrik tümcelere de rastlanır. Bu yazıtların dışında,Küli Çorş adı verilen bir yazıt ile Ongin’de, Moğolistan’da bulunan kısa yazıtlar da vardır. Bunlar: Eh Asgat Yazıtları,İh Hanuy Nuur Yazıtı(Göller Bölgesi Yazıtı),Gurvaljin Uul (Gürbelcin Dağı Yazıtı),Hangiday Yazıtı, Ar HananYazıtı,Mutrin Temdeg Yazıtı (Kutlug’unMühürü),Övörhangay Yazıtı,Tes Yazıtı (Nogon Tolgoy Yazıtı),Ongi Yazıtı),Del Uul Yazıtları,Har Mangay Yazıtı(Kara Alın Yazıtı)(Moğolistan’daki Türk Anıtları Projesi,TİKA,2003)

Türk dillerinin saptanabilen en eski biçiminin yer aldığıOrhunve Yenisey Yazıtları,“runik” kökenli, dört ünlüsü bulunan 38 harfli Göktürk alfabesiyle kaleme alınmıştır. Bunlardan dördü ünlü, otuz dördü de ünsüzdür. Üç tane de harf bileşiği vardır: ltd, nç ve nt. Göktürkçede harfler birbirlerine bitişik yazılmamıştır;sözcükler, aralarına üst üste iki nokta (:) konularak ayrılmıştır. Sözcük başında ve içinde de ünlüler yazılmamıştır. Buna karşılık sözcük sonundaki ünlüler belirtilmiştir.

.Bugün Türk lehçelerinin hemen hepsinde görülen nitelikler (sözcükler, ekler, sözdizimi vb.) Göktürkçeye kadar dayanmaktadır. Dil örnekleri klasik eski Türkçe kültürüyle ilgilidir. (Göktürk 6/7/8yy. ile Orhun yazıtları)

Göktürkçe ve Uygurca nın yazım, ses ve sekil özellikleri:

 1. Göktürkçedeki /ny/ sesi, Uygurcada /n/ve /y/ olarak alınmıştır. Ancak daha çok/y/ kullanılmıştır             

     2. Göktürkçedeki söz içi ve söz sonundaki/b/ sesi Uygurcada /w/ Olmuştur.
     3.  Yardımcı ünlüler ile bazı çekim ve yapım eklerinin dar ünlüleri genişler: ı,i > a, e.
      4. Ayrılma durumu eki, Göktürkçede -dabulunma ayrılma durumu ekiyle yazılırken Uygurcada-dineki kullanılmıştır.
      5. Uygurlar dönemindeilgi durumu eki hem ünlü hem de ünsüzlerden sonra–nbiçimindedir

      6.Göktürkçedeki –ma sıfat eylem eki yerine Uygurcada –gel sıfat eylem eki kullanılmıştır. (Demir ve Yılmaz,2006,s.65)