Işıkların dansı

Kuzey ışıkları, Dünya'nın manyetik kuzey ve güney kutup dairelerinde gözlenebilen bir gök olayı. Gökyüzüne bakıyorsunuz ve yeşilli morlu ışıklar gecenin karanlığında dans ediyor, biri kayboluyor yenisi geliyor, sürekli bir takım renkler, ışıklar... Ve bunlar, "havada". Bilgimizi bundan 1000 sene önce bilinenlerle kısıtlarsak, "yıldızların olduğu yerde" de diyebiliriz.

Hal böyleyken kuzey ışıkları, görüldükleri yerlerde yaşayan toplumların efsanelerinde kimi zaman koşturan tilkilerin kuyruklarından saçılan ateşler, kimi zaman dünyayı çevreleyen ateş çemberi, kimi zaman hakkında konuşulursa gökten inip konuşan kişiyi yakacağına inanılan alevler kimi zaman da, tabii ki, savaşan ölüler olarak kendine yer bulmuş.

Yüzyıllar boyunca hakkında binlerce açıklama ve fikir geliştirilmiş kuzey ışıklarının nasıl oluştuklarını anlamak ise, ancak Dünya ve uzay hakkında insanoğlunun yeterli bilgileri geliştikçe, yeni, yeni mümkün olmaya başlamıştır.

Kuzey ışıklarının nasıl oluştuğunu anlamak için bilmemiz gereken şeyler hiç de azımsanacak gibi değil. Bu fenomeni açıklamak için Güneş rüzgârları, dünyanın manyetik alanı, manyetik alan hatları ve ionlar ile elektronların bu hatlar üzerindeki davranışları, elektronlarla bombalanan gazların tepkileri, renk dediğimiz şey aslında bir ne? Sorusunun cevabı gibi birbiriyle alakasız görünen birçok alandan gelen bilgilerin birleştirilmesi gerekmiştir.

Belirtmek gerekir ki, bu bilgilerin birçoğu da hala tamamen anlaşılabilmiş şeyler değil. Gözlenebilen kimi etkilerin var olma sebepleri hakkındaki bilgiler, tahminlerden öteye gidemiyor çoğu zaman.

Dünya'nın iç çekirdeğinin dev ve hareketli bir sıvı demir topu olması dolayısıyla oluşan çok büyük elektrik akımının yarattığı bir etki. Manyetik alan çizgileri mıknatısın güney kutbundan çıkıp kuzey kutbuna giren ince teller olarak hayal edilebilir ya da güneş rüzgârları olmasa, böyle olacaktı, oraya geleceğiz birazdan.

İlkokulda altına mıknatıs konmuş beyaz bir kâğıdın üzerine demir tozu döktüğümüzde karşımıza çıkan manzaranın çok benzeri, Dünya için de geçerlidir.
Dünya'nın çekirdeğinin hareketi dolayısıyla tam yeri sürekli değişen manyetik kutupların yakınlarında, manyetik alan çizgileri farklı yönlerden gelip tek bir noktaya giren bir ters koni oluşturduklarından, yerden yükseldikçe manyetik alan zayıflar, hatta yerden birkaç kilometre yukarıda Dünya'nın manyetik alanının etkisi sıfırlanır.

Kuzey ışıkları da yalnızca bu parçacıkların Dünya'ya ulaşabildikleri bölgelerde, yani kutup dairelerinde görülür.