Mahmut Özay'ın öykülerinde geleneksel inanışlar (2)

Abdülkadir Güler

Öykü yazarı Mahmut Özay öğretmenlik mesleğinin yanı sıra öyküler yazmaya gönül vermiş bir yazın eridir. Çevresini iyi tanıyor, halkın inançlarına oldukça saygılıdır. Örnek olarak Tire’li Hafsa Hatun’un iyileşmesi için olmadık işlere başvuruyor. Eserin IV. Bölüm, 31. ve 32. sayfalarında şunları okuyoruz:

“ Hafsa Hatun’un hastalığı şehre umumi bir yas gibi dağıldı, neş’eler boğulup kaldı. Şimdi konak erkanından en fakir ev halkına kadar herkes devalar, çareler, tedbirler düşünüyordu. Hatmi çiçekleri, ciğer otları kaynatıp suyunu içirdiler. Sırtından kupalar çektiler. Tecrübe edilmiş muskalar getirip boynuna astılar. Kurşunlar dökülüp efsunlar okundu; fakat bir tesiri görülmedi. Hafsa ateşler içinde yanıp duruyordu. Arada sırada gözlerini açıyor, alnına sirkeli bezler koyan anacığına bakıyor ve sonra derin bir iç çekiçle kirpiklerini indiriyordu. Haber salındı; ünlü hocalar toplandı. İçinde tesirli ayetler yazılı kağıtların eritildiği ve nefesi kuvvetli şeyhlerin üç defa, kırk defa, okuyup üfürdüğü sulardan içirildi. Galiba güzel sesli hafızın (YASİN) suresini okuduğu sıralardaydı, gözlerini açtı. – O dedi hafifliyorum… Yazlık konağın selamlığındayız değil mi?...” İşte öykü böylece devam edip gidiyor Mahmut Özay’ın kaleminden. Oldukça yalın ve duru, sürükleyici bir Türkçe’si vardır yazarın…[1]

Mahmut Özay’ın öykülerini incelediğimiz zaman öykülerini ortaya sergilerken yukarıda belirttiğimiz gibi folklorik motiflerden de yararlanmasını biliyor ve kimi zamanda öykülerinde şiirsel bir anlatıma yer veriyor. “BABAM BABAM” adlı kitabındaki “Kütükler” adlı öyküsüne bakınız; ne denli güzel söylüyor, anlatımı kolaylaştırmak içinde şiirler yazıyor, öykülerini bunlarla bir yerde güçlendiriyor, anlatımı kolaylaştırıyor. Bir örnek:

“ Bahçede gecelerin kendine özgü bir güzelliği vardı. İleri saatlerde gece kuşlarının, cırcırların, böceklerin sesi kesilirdi…” derken

Şakir Efendi dedim geldim yanına

Bu işler de düşer mi senin şanına

Nasıl da kastettin kıydın benim canıma

Kanmaz uykulara yattım kaldırman beni

Bende bir aslanım öldürmen beni

Şakir Efendi de dedim yüzüme baktı

Olanca tüylerim ayağa kalktı

Okundu da fermanım boynuma taktı

Kanmaz uykulara yattım kaldırman beni

Bende bir aslanım öldürmen beni
İskele önünde bir kara bulut
Ama ben gidiyom sen beni unut.

Asmağa götürdüler bir babayiğit
Kanmaz uykulara yattım kaldırman beni

Bende bir aslanım öldürmen beni

Aşağıdan, ta Menderes boyundan yük çeken bir devecinin sesiydi bu. Canlandırdım gözümde olayı ve hikâyesini yazmak geçerdi hep içimden. Babamın okuduğu nefesler, ilahiler kadar duygulanırdım böylesi türkülerle…Geçer giderdi deveci bizim bahçenin yanından ve uzaklaşırdı çan sesi, gide gide sönerdi. Derken bir çakal ulurdu uzun uzun… Ta ötelerden başka bir uluma duyulurdu… Sonra çangır çungur küçük sesler, yavru çakalların sesleri!.. “ [2]

ÖYKÜ YAZARI MAHMUT ÖZAY’IN ESERLERİNDE GEÇEN

YÖRESEL DEYİMLER ve SÖZCÜKLER

Mahmut Özay aslında bir eğitimci ve Türkçe öğretmenidir. Öykülerinde kullandığı Türkçe’yi ağdalı bir Türkçe’den çok sade, arı, duru ve akıcı bir Türkçe ile öykülerini yazmaktadır. Ancak kimi zamanda halkın kullandığı dili de kullanmaktadır. Bunlar fazla olmamakla beraber yine de güzel Türkçe’nin yanında halkımızın kullandığı sözcüklere, deyimlere de önem vermektedir. Eserleri incelediğimiz zaman şu sözcükleri bulduk Bunlardan bazılarını buraya da almakta yarar görüyorum:

YORGO (Öykü Kitabı)’dan; Taşı gediğine koymak, Kim okur kim dinler? (S:13), Kadehleri yuvarladık, şişe tazelendi (S:15), Peltek peltek konuşmak (S:16), Hürriyet, Adalet, Müsavat, Mıstafendi, Pılı pırtıyı toplayıp (S:18), Bulamamışsın tayfanı sığındıracak bir yer? (S:19), Nalbant nal döğer, hastalar sağaldı mı öldü mü bilmem? (S:20), Sanıklar, tanıklar ve öteki esbabı mesalih (S:25), Bu haspada kim? (S:27), Kahvenin gedikli müşterisi, yirmi vagonda pufulduya pufulduya istasyona girdi (S:31), Amanın bir şakırtı koptu ki demeyin gitsin(S:32), elinizi şaklatın, devlet katıda payelimiz (S:39), şakulunu kaybetmiş (S:40), Zıvenalı sigarasını keyifli keyifli çekerek (S:59), Amesos Kapitan, Ya Allah Destur (S:64), Haden ülen veletler, maymun şebek değil, hadi gidin gari (S:66), Gedik güdük biçimsiz (S:67), eyyi eyyi Zeynep Bacı sen bildin, Üssen Usta, pambık olsun, biğruş (bir kuruş), hemşeriyik, tebbi tebbi, tövbe osun, yimpara (yirmi para), irazılık getirsin, ne kasevet, püfür püfür etekli (S:73), nah kuçu kuçu, döndü, fıtırık pabuçlarını, gessin üssen usta (S:74), baham sizin, Booo…Allah’ın ağacının altı… Guru daşın üstü, biz hep kahut verdik (S:75), yalpalana yalpalana fıştırgaçlı hortumu taktık (76), Ekabir ve hemur kanları (S:77), Su testisi su yolunda kırılır (78), dudak bükmek, tevekkeli değil (S:79), aşıdaşlık etmiş (arkadaşlık etmiş) (S:87).

BABAM BABAM (Hikâyeler) adlı eserinde ise şu yöresel sözcüleri bulduk. Anlatımı daha zengin kılmak için yöresel motiflerden yararlanmıştır Mahmut Özay:

Hey oğulçem oğulçem mostinini astı mı?, erkan çavuşu, cırlak sesimle (S:4), cunbirli gazoz, tahanlı pide, düzü yola, Koço’nun meyhanesi (S:5), has durmak, işçiler cıscıbır (S:6), allem etmiş kalem etmiş (S:7), irim dedikleri daracık bir yol, çılbırlarını tutuyorlar (S:9), ağlamsık ağlamsık solunuyor (S:10), şehirde dolanıp budaklandık (S:11), nah kesersin (S:17), gaydura, üstüne üstlük, kıvır zıvırdı, tıs kesilmek (S:28), çektim hayvanın çılbırını (S:33), Zebanın kalimera ossun Hasan efendi (S:39), minnet minnet ekmekliğini (S:40), ovaladı, av kaladı (S:42), selamen kavlen (S:47), ufarak teferek (48), ölü evinin yaşçısı, düğün evinin defçisi vb. gibi….

Yazar Mahmut Özay’ın dili konusunda fikir etmek ve dilinin ne denli rahat, yöresel ve yaşayan bir Türkçe kullandığını anlama bakımından Yorgo adlı kitabının (yine Yorgo adlı öyküde) sayfa 64’te yer alan son bölümünü sunmakla yetinmek istiyorum. Buyrun hep birlikte okuyalım, değerli yazarını saygıyla ve rahmetle analım….

“ Ağızdan ağza dolaşan söylentileri şehirde duymayan kalmamıştı: Düşman bayrağını serviye asmağa çıkaranlar, birdenbire, karşılarında büyük, beyaz kavuklu, yüksek ve geniş alınlı, pala bıyıklı, çatık gür kaşlarının altındaki kara gözlerinde çakmak çakmak kıvılcımlar fışkıran bir yeniçeri görmüşler ki uzun, sırmalı kaftanının altından: “Ya Allah!... Destur!..” dite büyük, enli bir kılıç sıyırmış!..

Oh, ey bu servilerin altında fani vücutlarını bu toprağa kalbeden mübarek ruhlar!...

Oh, ey bu mübarek ölülerin başları ucuna muhterem elleriyle, temiz yüreklerinin en asil dilekleriyle bu servileri dikmiş olanlar!

Hatıranız karşısında işte bir mümin huşuu ile eğiliyorum! Eğiliyor ve inanıyorum ki; yüzyıllarca bu güzel memleketin taşına, toprağına, suyuna, ağacına sinmiş olan asil ruh, ona kastedecek yabancı varlıkları her zaman böyle çarpacaktır!” (5).

Bölümde görüyoruz ki, yazar Mahmut Özay halkımızın inanışlarına, milli gelenek ve göreneklerine de oldukça saygılıdır.

(5)_ Yorgo, Hikâyeler, Mahmut Özay, Sayfa: 64. Ayrıca bu öykü Mahmut Özay’ın başka kitabı olan “O mübarek Serviler, Hikâyeler” adlı kitabında da yer almıştır Sayfa:4-8, 1950, İstanbul.

ÖYKÜLERİNDE İYİ BİR GÖZLEMCİDİR

Mahmut Özay öykülerinin kurgusunu yaparken öykülerinin asıl kuralına uyuyor. Özellikle fiziksel ve ruhsal durumlara dikkat çekici gözlemler yapıyor. Bunları yaparken akıcı bir üslup kullanıyor. Tatlı ve yumuşak bir dili vardır yazarın. İşte Mahmut Özay’ın YORGA adlı öyküsünde yaptığı giriş bölümüne bir göz atalım, yazıda şiirsel anlatım vardır, Yorga’dan okuyalım:

“ İstanbul savaşının zaferle son bulduğu günlerdeydi. Okulda, evde, hatta sokakta - yerli yersiz - ağzımızdan gümbür gümbür şiirler dökülüyordu. Sanki “Dumlupınar”ı biz yaratmıştık!.. Sanki Kocatepe üstünden orduları biz idare etmiştik!..Sanki güllelerimizle düşman siperlerini cehenneme çeviren kahraman topçular bizlerdik!.. Yahut, süngü hücumuna kalkmamışız da tel örgüleri aşıp geçmiş ve kahpe düşmanı önümüze katarak da Akdeniz’e kadar sanki biz sürüp gitmiştik!.. Sanki, alevler içindeki güzel İzmir kordonunda at koşturarak Sarkışla’ya ay yıldızlı bayrağı çeken bizdik!.. Ne gurur, ne heyecan vardı yüreklerimizde!.. Kelimelerimiz kılıç şakırtısı, bakışlarımız şimşekti!.. O küçük kasabanın daracık sokaklarında Büyük Zaferi kazanıp dönen şanlı gaziler gibi göğüslerimiz şişkin, kollarımızı savura savura geziyorduk.

Bir gün; yapılmakta olan hükümet konağında çalıştırılmak üzere esirler gelmiş, dediler. Hemen koşa koşa görmeğe gittik; kırk elli kadar, bir yığın pis adam…Çamurdan yapılmış gibi!.. Saç sakal birbirine karışmış, altlarında üstlerinde birer eski çuval!.. Genizlerimizi son kertesine kadar kazıyarak “Haaak tuuu!...” dedik. Bilmem nasıl küfürler savurduk her birimiz. Tükürüklerimiz onlara kadar ulaşmamıştı, küfürlerimizin bir tekini bile anlamamışlardı belki ama biz, epeyce boşalmıştık o gün. Nihayet, esirler muhafazaya memur olan çavuşlar, onbaşılar, tecavüzlerimizi daha ileriye götürmeğe meydan vermeden bizi terslemek zorunda kalmışlardı:

« Haden ülen veletler, gidin işinize!.. Yesir işte, yesir!.. Maymun şebek değil a!.. Gördünüz görmeğise… Hadin gidin gari!..»

Baktık, dağılmazsak dövebilir de; sert konuşuyordular. Buna da kızmadık değil hani… Onlar bizim çavuşlar, bizim onbaşılardı çünkü! Çok şeyler konuştuk esirler için aramızda; bir ikisini elimize teslim ediverseler, ne şekilde işkence yapabileceğimizi bile. (6)

[1] Tire’li Hafsa Hatun , Öyküler, Mahmut Özay, 1962, Aydın

[2] Babam Babam, Kütükler, Mahmut Özay, 1970, İzmir.
3) Mahmut Özay, Hayatı, Eserleri ve Eserlerinden Örnekler
Abdülkadir Güler , Kolalı Matbaası-Aydın 2004.