Ödüllerin işlevi

Ödül, bir başarı karşılığında verilen armağan veya mükâfattır. Verilme amacı, şekli ve zamanı bakımından ödüller farklılık göstermektedir. Genel olarak eğitim, motivasyon, başarı veya hizmet amaçlı ödül verilmektedir. Ayrıca belli bir görev veya beceri işlevinin tamamlanması durumunda da mükâfatlandırma yapılmaktadır. Dünyada bilim, kültür, sanat ve spor alanlarında çeşitli ödüllendirmelerin geleneksel hale getirilmesi bunların önemini artırmaktadır. Ancak son yıllarda çeşitli alanlardaki ödüllendirme sistemlerinde izlenen subjektif yöntemler bunları işlevsiz hale getirmektedir. Bunların etkin ve işlevsel olabilmesi için amaca uygun değerlendirme sistemi ve metotlara ihtiyaç duyulmaktadır. Yeryüzünde hemen hemen bütün canlılarda öğrenmeyi pekiştiren en etkili yöntem ödüldür. Çocuk eğitiminde, öğrenmeyi etkin kılmak ve istenen davranışları pekiştirmek için kullanılan yöntemlerin başında gelmektedir ödüllendirme. Bu ödüllendirme; bisiklete bindirmek, parka götürmek gibi etkinlik ödülü yanında çikolata, dondurma veya gofret gibi yiyecek ödülleri de olabilmektedir. Ayrıca “aferin, çok iyi vb” güzel sözler de ödül olarak değerlendirilebilir. İşveren veya yöneticiler “Toplam Kalite Yönetimi” açısından ödüllendirmeyi motive edici bir davranış şekli olarak kabul eder ve sıklıkla buna başvururlar.

Çalışanların ödüllendirilmesi ile işyerinde iş kalitesinin artırılması ve işveriminin yükseltilmesi sağlanmaya çalışılır. Bilim, teknoloji, kültür ve sanat alanlarında insanlığa yapılan hizmetlerden dolayı geleneksel hale getirilen prestijli ödüllerde mevcuttur. 1901 tarihinden itibaren verilmeye başlanan Nobel ödülleri dünyanın en gözde bilimsel başarı ödülleri olarak kabul edilir. Benzer şekilde Oscar ve Cannes sinema ödülleri sanat alanında önemli sayılan ödüllerdir. Birçok spor müsabakasında dereceye giren sporculara verilen ödüller ise motive edici etkisi yanında başarıya teşvik edici özelliktedir. Eğitim kurumları belki de ödüllendirme işleminin en fazla uygulandığı alanlardır. İlköğretimde “yıldızlı pekiyi” ile başlayan ödül şekli orta öğretimde yerini “Takdir ve Teşekkür” belgelerine bırakır çoğu zaman. Yüksek Öğrenim Kurumlarında ise ödüller gerek değerlendirme sistemi ve gerekse de verilme yöntemi bakımından büyük farklılıklar gösterir. Bilim yuvası olarak görülen üniversitelerde; yaptığı bilimsel çalışmalar sonucu bilime belirli bir alandaki katkılarından dolayı “bilim ödülü” yine yaptığı araştırmalarıyla ilgili bilim alanının gelişmesine katkıda bulunarak ülke sorunlarının çözümüne yardımcı olan bilim adamlarına da “araştırma teşvik ödülü” verilerek bilim çıtası biraz daha yükseltilmeye çalışılır. Ancak, bunlar verilirken objektif ödüllendirme kriterlere riayet edilmemesi bunları gerçek işlevinden uzaklaştırmaktadır çoğu zaman. Etkili bir ödüllendirme sisteminde izlenebilirlik ve şeffaflık ödüllere işlevsellik kazandıracak en temel özeliklerdir.

Değerlendirmelerde kullanılacak kriterlerin objektifliği ise bunların önemini artıracaktır. Ödül Değerlendirme Kurulu veya komitesinde görev alacak kişilerin etik kurallara bağlı, tarafsız ve akil kişilerden oluşması ödülün gerçek önem ve beklenen işlevini yerine getirecektir.