Özel öğretim, özel eğitim kavramları, sorunlar, öneriler

Özel Eğitim ve Özel Öğretim kavramları milli eğitim bakanları tarafından bile karıştırılan iki önemli kavram. Bu yönüyle toplumda konuya fazla hakim olmayan kişiler tarafından da kolaylıkla karıştırılıyor. Özel eğitim gelişim alanları/özellikleri itibariyle normal yaşıtlarından olumlu veya olumsuz şekilde farklılık gösteren kişilere yönelik verilen eğitimi anlatmaktadır. Zihinsel, bedensel, işitsel, görme veya öğrenme güçlüğü gibi alanlardaki eksiklikleri olan bireyler kadar üst düzey öğrenme kapasitesine sahip, dâhi çocuklar için verilen eğitim özel eğitim kavramının içine girmektedir.

Özel eğitim faaliyetleri devlete ait resmi okullar tarafından yürütülebildiği gibi Milli Eğitim Bakanlığının iznine bağlı olarak özel şahıslar tarafından kurulan ve işletilen kurum ve kuruluşlar tarafından da yürütülebilmektedir.

Özel kişi ve kuruluşlar tarafından yürütülen özel eğitim faaliyetleri özel öğretim kapsamında yürütülür. Özel öğretim faaliyetlerinin içine sadece özel eğitim faaliyetleri girmez özel okullar, dershaneler, sürücü kursları, özel kurslar gibi eğitim öğretimle ilgili bir çok alan özel öğretimin kapsamı içinde yer alır. Özel öğretimle ilgili faaliyetler Milli Eğitim Bakanlığı içinde Özel Öğretim Kurumları Genel Müdürlüğü tarafından yürütülürken özel eğitim faaliyetleri Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından koordine edilir. Özel şahıslar tarafından yürütülen özel eğitim faaliyetleri aynı zamanda Özel Öğretim Kurumları Genel Müdürlüğünün de ilgi alanına girer. Bu yönüyle ortak alanlara yönelik düzenlemelerde bakanlık birimleri arasında koordinasyon büyük önem taşımaktadır. Aslında koordinasyon konusu sadece özel eğitimle özel öğretim arasındaki faaliyetler için geçerli değildir. Eğitim öğretim konusundaki çok farklı kurum ve kuruluşlara yönelik iş ve işlemler bakanlıktaki birimler arasındaki koordinasyona bağlı olarak yürütülür/yürütülmesi gerekir.

Özel eğitim konusu uzun yıllar ülkemizde ihmal edilmiş bir alan durumunda iken son yıllarda özellikle devletin engellilere yönelik getirdiği yasal düzenlemeler sonrası yavaş yavaş gündeme gelmeye, üzerinde çalışmalar yapılmaya başlanan bir alan.

Dünya üzerinde özellikle gelişmiş ülkelerde özel eğitim konusu çok uzun zamandır bilinen, sorunları büyük oranda çözüme kavuşturulmuş(en azından temel sorunlar düzeyinde), uygulamaları sistemli hale gelmiş kurum ve kuruluşları ile topluma mal olmuş sağlam temellere dayalı yapılara sahip bir durumdadır. Bu yönüyle gelişmiş ülkeler özel eğitim konusunda olgunluğuna ulaşmış bir seviyede iken ülkemiz henüz emekleme aşamasındadır. Bu yönüyle çağdaş olma hedefine odaklanmış ülkemizde özel eğitim konusunda yapılması gereken pek çok çalışma vardır.

Mevcut uygulamalara bakıldığında özel eğitim konusunda toplumsal bilinç çok alt düzeylerdedir. Özel eğitim konusunda önemli gelişim eksiklikleri nedeniyle sorun yaşayan bireye sahip olan aileler yeni yeni bu konuda gün ışığına çıkmaya başlamıştır. Geçmişte birçok aile farklı alanlarda gelişim geriliği gösteren çocuklarını toplumun gözünden gizlemeye çalışmaktaydı. Toplumda önemli bir kesim bu tür eksikleri olan bireylere olumsuz gözle bakmaktadır. Bu durum toplumsal bilinç konusunda önemli adımların atılmasının gerekli olduğunu göstermektedir.

Özel eğitim her ne kadar milli eğitim bakanlığının ilgi alanında olan bir konu da olsa ne yazık ki resmi devlet okullarında bu konuda önemli bilgi ve uygulama eksikliği vardır. Devlet okulları bünyesinde özel eğitim konusunda eğitim alan kişi sayısı yok denecek kadar azdır. Mevcut personelin büyük çoğunluğu alan dışından gelen fakat farklı nedenlerden dolayı kurs, seminer vb. ilave eğitimle özel eğitim alanına giren kişilerden oluşuyor. Özel eğitim konusunda çalışma yapacak temel kurumlar da çok yetersiz. Özel eğitimle ilgili mevzuat düzenlemeleri dahi henüz oturmuş bir yapıda değildir. Temel uygulamaların nasıl yapılacağı konusunda bakanlık tarafından çıkarılmış sade, açık, anlaşılır, uygulanabilir bir kaynak neredeyse yok gibidir. Yönetim birimleri özel eğitim konusunda rutin işlemlerin dışında bir çalışma yapmaktan çok uzak bir durumdadır. Program uygulamaları ile ilgili düzenlemeler eski, anlaşılmaz, çok genel içeriğe sahip olmaları nedeniyle uygulayıcılara yol gösterememektedir. Denetim faaliyetleri de yönetim faaliyetlerinden aşağı kalır bir durumda değil. Yönetim, denetim ve uygulayıcı bazında önemli eğitim, personel, program ve uygulama eksikleri söz konusudur.

Özel eğitim alanında çalışma yapan özel öğretim kurumları yani özel kişi ve kuruluşlar tarafından kurulup işletilen özel eğitim kurumlarının çalışma sistemleri ile ilgili olarak bakanlık sürekli değişikliklere gitmektedir. Yapılan sürekli değişiklikler bu alanda henüz bakanlığın kafasının net olmadığının da göstergesi olarak değerlendirilebilir. Özel Eğitim faaliyeti yapan özel öğretim kurumları verdikleri hizmetin karşılığı olarak devletin belirlediği ücreti her ayın sonunda birey başına doğrudan devletten almaktadırlar. Özel eğitime ihtiyaç duyan bireyler özel öğretim kurumları tarafından servisle evlerinden alınıp yine evlerine bırakılmaktadır. Bu durum aile ve eğitim alan bireyler açısından büyük bir kolaylıktır. Geçmişte eğitim verilmesi gibi bir durum yokken şu anda bireylere her ay ihtiyaçları doğrultusunda yapılan planlara göre eğitim verilmesi, verilen eğitim yanında ulaşım imkanlarının sunulması özel eğitime ihtiyaç duyan bireylere ve ailelerine sağlanan önemli bir fırsattır.

Geçmişteki olumsuzluklara rağmen gelinen nokta memnuniyet verici olmakla birlikte bu konuda yaşanan sorunların da farkına varılması gerekiyor. Özel Öğretim kapsamındaki özel eğitim faaliyetlerinde en önemli sorunlardan birisi uygulamaların daha çok ödemeyi hak edecek düzeyde istenen evrakın hazırlanması çerçevesinde kalmasıdır. Özel eğitim hizmeti yapan özel kurum ve kuruluşlarında yapılan çalışmalara ve işleyişe bakınca ay sonunda hak edilen ödemeyi almak için gereken evrakın hazırlanması konusunda hemen hiçbir eksik olmamasına karşın bireye yönelik yapılan eğitim faaliyetinin yararlılığı, faaliyetlerin niteliği ve bireye dönük olma durumlarında önemli eksikliklerin olduğu görülmektedir. Özel eğitim uygulamalarının aileye, bireye, özel öğretim kurumlarına, rehberlik araştırma merkezlerine, milli eğitim müdürlüklerine ve milli eğitim bakanlığına bakan boyutları bulunmaktadır. Tüm bu boyutlarda yaşanan sorunlar ve çözüm önerileri konusunda en önemli sorumluluk, görev ve yetki milli eğitim bakanlığındadır.

Özel öğretim kapsamında yürütülen özel eğitim uygulamalarında yaşanan sorunlar konusunda bu hizmeti vermekle sorumlu olan bakanlığın duyarlı olması gerekiyor. Ülke çapında yüzlerce özel eğitim rehabilitasyon merkezi bulunmaktadır. Tüm bu kurumlardaki çalışmaların usul ve esaslara uygun olarak yürütülüp yürütülmediği bakanlık tarafından ancak taşradaki denetim elemanları aracılığı ile takip edilebilir. Bu nedenle yaşanan sorunların teşhisi konusunda denetim birimleri ile bakanlık merkez teşkilatındaki ilgili birimlerin yoğun bir işbirliği içinde çalışması gerekiyor. Denetim yapacak personelin sistemi tanıması en önemli konuların başında gelmektedir. Denetim elemanlarının görev alanlarının çeşitliliğinde görülen yoğunluk özellikle bir alanda uzmanlaşmanın önüne geçmektedir. Uzmanlaşmanın mümkün olmadığı durumlarda sistemin işleyişi konusunda etkin bir bilgilendirme faaliyetine ihtiyaç vardır. Denetim elemanlarının bakanlık yetkilileri tarafından gerektiği gibi bilgilendirilmemesi önemli sorunlardan bir diğeri olarak ortaya çıkmaktadır. Yeterli bilgi birikimi olmayan, yeterli bilgilendirme olmayan özel eğitim faaliyetlerinin denetimi yeterince etkin yürütülememektedir. Üç ayda bir yapılan mutad denetimler yanında bu kurumlara yönelik yapılan yıllık denetimler kurumların genel anlamdaki işleyişine yönelik denetim yapmaya ancak fırsat vermektedir. Bu genel denetimlerde bile tespit edilen önemli eksikliklerin olduğu görülmektedir. Özel eğitim kurumlarındaki işleyişe bakıldığında öğrenci/kursiyerin aldığı eğitimin karşılığı olarak ödemeye esas olacak belgelerin düzenlenmesinde önemli bir eksiklik olmamakla birlikte verilen eğitimin niteliği, özel eğitimin ilke ve kurallarına uygunluk, bireye uygun eğitim faaliyetlerinin yürütülmesi, bireylerin ve ailelerin eğitimden yeterince yararlanma düzeyleri konularında önemli eksiklikler bulunmaktadır. Özel eğitim faaliyetleri adeta para alınması için kağıt üzerinde her şeyin tamam olduğu ancak gerçekte bireyin gelişimine katkı sağlama düzeyinin oldukça düşük olduğu faaliyetler haline dönüşmeye başlamıştır. Özellikle yetersizlik düzeyi ile ilgili olarak verilen eğitimlerden yeterince yarar sağlayamayan öğrencilere/kursiyerlere yönelik faaliyetlerde önemli sorunlar yaşanmaktadır. Öğrencinin/kursiyerin yetersizlik düzeyine ilişkin Rehberlik Araştırma Merkezleri tarafından önerilen eğitim destek programlarına ilişkin uygulamalar özel eğitim kurumları tarafından yerine getirilmeye çalışılmakla birlikte önerilen programlarla programdaki eğitim faaliyetlerinin uygulandığı bireylerin ihtiyaçları arasında önemli oranda uyumsuzluklar olmaktadır. Bu uyumsuzluk bireye verilen eğitimin kağıt üstünde kalmasına yol açmaktadır. Kurumlar Rehberlik Araştırma Merkezleri tarafından önerilen eğitimleri verdiklerini kağıt üzerinde gösterip devletten paralarını alırken bireylerin aldıkları eğitimden ne derece yararlandıklarına ilişkin etkin bir değerlendirme yapılmaması nedeniyle yapılanlar adeta havada kalmaktadır.

Özel eğitim faaliyetlerinin yapıldığı özel öğretim kurumlarındaki işleyiş konusunda bu yönüyle başta bakanlık olmak üzere Rehberlik Araştırma Merkezleri, Milli Eğitim Müdürlükleri ve denetim birimleri arasında önemli işbirliği çalışmalarının yapılmasına ihtiyaç bulunmaktadır. Sistem içinde düzenleme yapmak yetmemekte, düzenleme sonrası sonuçların, işleyişin ve sürecin etkin bir şekilde takip edilip sorgulanması, değerlendirilmesi gerekmektedir. Bu konuda en önemli görev de bakanlık merkez teşkilatı yetkililerine düşmektedir.

Soru, Görüş ve Eleştirileriniz için…..

Ali Hikmet DEMİR

                                                                                                  ahdemir35@gmail.com