Rastlantı ve Zorunluluk: Jacques Monod

Biyoloji felsefesi, üzerinde az eser verilen bir alan Monod'nun kitabı, bu alanın başyapıtlarından biri. 'Canlılık', Aristo'dan beri açıklanmaya çalışılan bir nitelik. Canlılar, cansızlardan evrildiği, aradaki süreç milyarlarca yıl sürdüğü ve paleontoloji yeterli fosil derleyemediği için, 2.500 yıl sonra bile önevrim tam bilgileştirilememiş bir alan. Charles Darwin, evrim kuramının babası olarak, kimi yanlış ve eksik anlaşılsa da, determinist bir model kurmuş. Cinsel seçiliminden en güzlünün sağ kalmasına dek, evrimi belirli bir zorunluluğa dayalı bir süreç olarak anlamış ve anlatmış. Zamanında moleküler biyoloji henüz varolmadığı için, ölçeği ve ölçütü görünen büyüklük olmuş. Hele genetiğin son on yıldı geçirdiği aşamalar hesaba katılırsa, evrimdeki modellenmelerin 21. Yüzyıl'da yeni baştan kurulacağını kestirmek için kahin olmaya gerek olmadığı söylenebilir. Monod kitabı 1971 yılında yayınlatmış. O dönemdeki bilgiler de eksikti. Hem bu durum, hem de biyolojiye teolojiyi sokma yanlışlığı kitabı boşta bırakıyor. Canlılar yaratılmadı ve belirli bir sonul amaca yönelik olarak var değiller. Raslantı ve rasgelelik ayrı şeyler. Raslantı büyük sayılar yasasına (eğer yeterince adım varsa) uyar. Rasgelelik bir form oluşturmaz, bulutsu bir dağınıklıkta kalır. Einstein'ın 'tanrı Evren'le zar atmaz' diyerek yanıldığı gibi, Monod da biyolojide yanılıyor. Evrimde belirlilikler de var, belirsizlikler de... Mikroorganizmalar, bitkiler, balıklar, sürüngenler, kuşlar ve memeliler gayet determinist kategoriler. Kuşkusuz aradeğerler (Ornitorenk gibi) de var ama bu zaten 1976'da geliştirilen muğlak mantık modellemesiyle tasarlanabiliyor. Monod, Darwin'in katı / mekanik determinizmine alternatif ararken bilgidışı yollara sapıyor; hatta agnostikleşiyor. Yanılgısı totolojisinde. Aristo Mantığı'nı, kullanarak değillemeye çabalıyor. Canlılık bir başkalaşımdır. Henüz negatif entropiyi canlılığa tam uygulayamıyoruz ama bu bir gün (isterse yıl 2500'de olsun) uygulamıyacağımız anlamına gelmez. Bu nedenle Monod, biyolojiyi felsefeleştirirken onu fizik yerine metafizik bir bilgi kılıyor. Kitabın bunu hedefleyip hedeflemediği pek belirgin değil. Yine de okunması gereken bir kitap. Argümanın nerelerde seyrettiğini gösteriyor.