Rusların İnşa Ettiği İstasyonumuz: Selim İstasyonu

          Kars ve Ardahan’ın da bulunduğu Güney Kafkasya bölgesi, tarih boyunca Ruslar ve Osmanlılar arasında birkaç kez el değiştirmiştir. Rusların bölgeyi en uzun süre ellerinde tuttukları dönem, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’ndan sonraki kırk yıllık dönemdir.

            Bu süre içinde Ruslar tarafından bölgenin içlerine doğru ilerleyen geniş şoseler,  köprüler ve ardından demiryolu inşa edilmiştir. Doğukapı-Kızılçakçak(Akyaka)-Kars-Sarıkamış-Erzurum Demiryolu da Rus demiryollarının bir parçası olarak inşa edilmiştir. Böylece bu yol Anadolu topraklarında Osmanlı İradesi dışında yapılmış tek demiryolu hattı olma özelliğine sahip olmuştur.

            Bu demiryolunun Gümrü-Kars arasındaki bölümünün yapımı, Rus demiryolları standardına göre 1524 mm (iki ray arasındaki açıklık) olarak 1899 yılında bitirilmiştir. Yolun 60 km’lik Kars-Sarıkamış arasındaki bölümünün yapımına 1910 yılında başlanarak hat 1913 yılında işletmeye alınmıştır. 170 km’lik Sarıkamış-Erzurum bölümü ise, I. Dünya Savaşı sırasında, 750 mm’lik dar hat olarak yapılmıştır. Ancak savaş devam ederken, 1917 yılının Ekim ayında Rusya’da Bolşevik Devrimi olmuş ve Ruslar bölgeden çekilmek zorunda kalmıştır.[1]

            Bölge kısa bir süre Ermeni egemenliğinde kalmış 29 Eylül 1920’de Sarıkamış, 30 Eylül 1920’de Selim ardından da  30 Ekim 1920’de Kars yeniden anavatanla birleşmiştir.

            Ermenistan ile 2 Aralık 1920’de imzalanan Gümrü Barış Antlaşması ile Kars ve Ardahan bölgesi resmen Türkiye’ye bırakılmıştır. Ardından 16 Mart 1921’de Moskova’da Sovyet Rusya ile imzalanan antlaşma sonucunda da Türkiye’nin Sovyetler Birliği içinde bulunan Ermenistan ile olan sınırında herhangi bir değişiklik olmamıştır. Böylece, bölgede Çarlık Rusyası tarafından inşa edilen demiryolları da Türkiye Cumhuriyeti sınırları içinde kalmıştır.  

            Bu hat, 1918-1923 yılları arasında askeriye tarafından Şimendifer Kıtaları marifetiyle işletilmiş; 1 Mart 1923 tarihinde Nafıa Vekâleti Demiryolları Müdüriyeti Umumiyesi emrine verilerek; (Erzurum-Sarıkamış-Kars ve Şuabatı (Şubeleri) Demiryolları Müdürlüğü teşkil edilmiş ve 1927 yılı Haziran ayında, Devlet Demiryollarının teşekkülü içerisinde yer almıştır.[2]

             Erzurum-Sarıkamış-Kars hattı istasyonlarının 1 Ağustos 1941 tarihinden itibaren açılacağı, (19.07.1941 tarihli 1777 no.lu tamim ile)[3], Sarıkamış-Kars-Hudut üzerinde bulunan Selim İstasyonunun işletmeye açılacağı(11.05.1942 tarihli 1944 no.lu tamim ile)[4] bildirilmiştir.

            Dar hatlı Erzurum- Sarıkamış-demiryolu, 1957 yılında normal hatta dönüştürülmüştür.  Sarıkamış-Kars arasındaki geniş hat ise 1435 mm açıklıktaki normal hat haline getirilerek 22 Eylül 1961 tarihinden itibaren diğer hatlarla uyumlu kesintisiz bağlantı sağlanmıştır.[5]

           Selim İstasyonu, Selim ilçe merkezinden 3,5 km uzaklıktadır. Komşuları Cavlak, Kırkpınar, Alisofu, Akpınar köyleridir.  Selim İstasyonu, Kars Garı’na 35 km, Sarıkamış İstasyonu’na 25 km uzaklıktadır. Ankara-Kars demiryolunun 1330+273 üncü km’sinde bulunmakta olup, denizden yüksekliği (rakımı)  1857 m’dir.

            Selim İstasyonu binası, Ruslar tarafından yapılmış olup, ender olarak ayakta kalan yapılardan birisidir. Sarıkamış-Kars-Akyaka demiryolu hattındaki, “yapılar stilistik açıdan irdelendiğinde, Rönesans ve Maniyerizm gibi farklı mimari akımlara ait üslup elemanlarını bünyelerinde taşıdıkları görülür. Ancak bu üslup özelliklerinin yapılarda bir arada kullanılması, (…) genel olarak “Avrupa Menşeli Baltık Seçmeciliği” anlayışıyla tasarlandıklarını gösterir. Anadolu’da bulunan diğer demiryolları yapılarından farklı biçim ve üslupta olan bu yapıların, başta istasyon binaları olmak üzere, diğer yapı türlerinin, Rusya’nın değişik coğrafi bölgelerinde, Çarlık Rusyası döneminde yapılmış pek çok benzer yapı örnekleri bulunur. Dolayısıyla kuzeydoğu Anadolu’da bulunan bu demiryolu sanat yapıları, Rus demiryolu yapılarının bir uzantısı olarak görülmelidir.”[6]

             İki katlı binada bir zamanlar personel lojmanı olarak kullanılan 5 daire, idare binası, şef odası ve yolcu bekleme salonu, dışarıda bulanan bir diğer bir bina malzeme binası kullanılmaktadır. Yine su kulesi bütün heybetiyle ayaktadır. Sarıkamış yönünde ise işçi barakası ve yol çavuşu(hat bakım ve onarım memuru) lojmanı bulunmaktadır. İstasyonda yükleme rampası ve bir açık yük hangarı mevcuttur. Bunun dışında istasyonun tam karşısındaki alanda demiryolu yanında iki mezar bulunmamakta olup, mezar sahipleri hakkında herhangi bir bilgi bulunmamaktadır.

             Bir zamanlar yoğun yük taşımalarının yapıldığı istasyon artık bu yönüyle anılmamaktadır. Oysa daha yakın zamana kadar yapılan şeker pancarı ve canlı hayvan taşımacılığından şimdi eser bile yoktur.  Şeker pancarı alımlarının yapıldığı istasyondaki kantar ve binası da sökülmüştür.  Canlı hayvan taşımacılığının yoğunluğundan, hayvan sahipleri kendilerine vagon tahsis edilmesi için günlerce sıra beklemek zorunda kaldıkları zamanlar olmuştur.  Selim ilçe merkezindeki tahıl silolarının dolması durumunda istasyon sahasında geçici tahıl silolarının oluşturulması, kömür taşımaları ile kıtlık zamanlarında yapılan saman taşımaları da istasyonun vazgeçilmezleri arasında sayılabilirdi.

             Bütün bu faaliyetlere karşın istasyon ancak 1976 yılında elektrik, 1982 yılında içme suyuna kavuşabilmiştir. İçme suyu ihtiyacı uzun yıllar istasyonda bulunan kuyu, kullanma suyu ihtiyacı ise trenle Sarıkamış’tan getirilen sarnıç marifetiyle sağlanmıştır.

             TCDD Erzurum Tarım Teknisyenliği tarafından kış aylarında oluşan kar tipisinden dolayı istasyon yollarının kapanmaması için 1982 yılında ağaçlandırma çalışması yapılmıştır. Ağaçların sulanması ihtiyacından dolayı,  sondaj vurulmak suretiyle su çıkarılmıştır.

             Dikilen çam fidanları günümüzde bir çam ormanı haline gelmiştir. Yapılan ağaçlandırma, istasyon yollarının kış aylarında tipiden kapanmasını önlediği gibi yaz aylarında da piknikçilere piknik alanı olarak ta hizmet verme olanağı sağlamıştır. Son zamanlarda dış mekânda çekilen gelin / damat fotoğrafları için tercih eden mekânların başında artık Selim İstasyonu gelmektedir.

            Tarihi istasyon binası ve büyülü orman güzelliğiyle Selim İstasyonu film çekimlerine de ev sahipliği yapmaktadır.  Haluk Bilginer, Demet Akbağ, Melisa Sözen, Nejat İşler gibi ünlü sanatçıların rol aldığı Nuri Bilge Ceylan’a Cannes Film Festivali’nde Altın Palmiye ödülünü kazandıran 2014 yapımı Kış Uykusu filminin demiryolu sahnelerinin bir bölümü de burada çekilmiştir.

            Tarihi değere sahip Selim İstasyonu, 90 bin askerin soğuktan donarak şehit olduğu Sarıkamış Faciası’na sebep olan harekâta da tanıklık etmiştir. Bizzat Enver Paşa tarafından Rusların kuşatılmasına yönelik olarak hazırlanmış plana göre yürütülmekte olan harekâtın bir parçası da Kars-Sarıkamış demiryolu olmuştur. Enver Paşa, “10 uncu Kolordu’nun 2 tümenini de Oltu-Merdenek yolundan Kars ile Sarıkamış’ı bağlayan demiryolunu kesmek üzere daha doğuya göndermiştir”[7]

             Verilen görevin yerine getirildiğini anılardan öğreniyoruz. “Süvari Alayı, bu sabah Sarıkamış’ın kuzeydoğusundaki Novoselim[8] yakınındaki köprüye varınca, bir Rus piyade bölüğü ile karşılaştı. Bu kuvvetleri dün akşam Sarıkamış’tan getirmişlerdi. Ruslar Sarıkamış önlerindeki Türk kuvvetlerinin ne kadar cılız olduğunu anlamış, asıl tehlikenin yoldaki 10. Türk Kolordusundan geleceğini düşünerek kolordonuın geliş yönünü Sarıkamış’tan kaydırdıkları kuvvetle tıkamaya çalışmışlardı. Süvari Alayı küçük Rus kuvvetini dağıtarak ilerledi. Kars’a giden demiryoluna ulaşarak buradaki rayları söktü. Rusların demiryoluyla Kars’tan destek almaları önlenecekti böylece”[9]

            Şimdi ise terk edilmiş görüntüsü veren, idare binası dışında kullanılmayan kısımları bakımsızlıktan tahrip olma durumuna gelmiş olan istasyonun tarihsel mirasına sahip çıkılması bir zorunluluk bir görev olarak durmaktadır.

            Selim Belediye Başkanı Coşkun Altun,  “Selim İstasyonu’nu 15 yıllığına Selim ve Kars halkının hizmetine sunmak için TCDD Demiryolları Genel Müdürlüğü ile protokol imzalayarak 15 yıllığına devraldıklarını açıklamıştır.[10] İstasyonun öncelikle özüne uygun olarak restore edilerek korunması ile çevresindeki ormanla birlikte tren yolcuları ve halkın kullanımına sunulması esas alınmalıdır.