Sartre: Özgürlük Yolları üçlemesi

Çağımızın en önemli düşünürlerinden biri olan Jean-Paul Sartre’nin Özgürlük Yolları üçlemesi, hem zaman olarak hem de konu olarak bir birini takip eden üç kitaptan oluşuyor: Akıl çağı, Yaşanmayan Zaman ve Yıkılış. Romanların tümü, 1945 ve 1949 yılları arasında yayımlanmış olup, eser, ikinci dünya savaşının hemen öncesinden, Fransa’nın işgaline kadar geçen sürede olanları anlatıyor.

Bir okuyucu olarak, bu üç romandan çıkaracağım sonuçları tek bir yapıya indirgemem söz konusu olamaz. Bu girişimim, eserin derinliğini göz ardı etmeme yol açabilir. Romanların ardında, arka planında, bizlere anlatılmak istenen düşüncelerin perspektifini herkes kendi bakış açısından değerlendirmek durumundadır. Bu anlamda, romanların her bir paragrafında yazılan sözcükleri, onlardan alacağınız hazzı, siz de kendi açınızdan değerlendirmek durumundasınız ve bunun etkilerini de kendi kendinize hissedeceksiniz.

Bu üçlemeyi kurgusu açısından iki şekilde irdelemem olası olabilir: Sartre’nin bir filozof olarak bize anlatmak istediği düşünceleri ve Sartre’nin bir romancı olarak bizlere sunduğu edebiyatı. Hangi açıdan bakarsam bakayım, iki yönde de mükemmeliyetin doyumsuz tadını, eserin her satırında fazlasıyla aldığımı açıkça ifade edebilirim. Bu haldeyken, bu üçlemede, aslında hepimizin sıradan insanlar tanımında olduğumuz ancak varoluş olarak özele vardığımız ve olası günlük yaşayışlarımızda, arka planda kendi felsefi düzenimizi de bir şekilde yaşadığımız düşüncesine dikkat çekmek isterim. Tüm kişilik özelliklerinin, özden sonra gelişen yönlendirilmiş tercihlerle belirlendiğini, özde olan ne varsa belki de bir engel teşkil edebileceğini, kişinin kendi özgürlük hedeflerinin bile, birer kısıtlayıcı etmen olabileceği sonucunu çıkarırım.

Romanlarda, birinci sıradaki karakter Mathieu’nun kişiliği, ahlaksal olarak son derece katı bir kişiliktir ancak düşünsel olarak özgür bir yaşayışı hedefler. Mathieu’nun, ahlaksal bağımlıklarıyla ve toplumsal sorumluluklarıyla bu hedefin neresinde kalabileceğini romanı okuyunca göreceksiniz. Diğer karakterler de eserde önemli kişiliklerdir ve her biri Sartre’nin bizlere sunduğu kurgunun görevlerini yerine getirirler.

"Üçlemenin ilk kitabı olan ve 1941'de bitirilen Akıl Çağı’nda, '1937-1938 yıllarının aldatıcı iyimserliği' içinde, iki gün süresince kendilerini arayan ve kendilerinden kaçan, içe dönük birkaç kişisel yaşamın sınırlı çerçevesi içinde süregiden arayışlar dile getirilir (1)

2. kitap Yaşanmayan Zaman, romanın kahramanı Mathieu, üçlemenin ilki olan Akıl Çağı’nda özgürlük tutkusu ve birey olarak kendi kendinin sorumlusu olma kararlılığıyla, insanlarla toplumla yabancılaşarak, bir tür yalnızlığa mahkûm olmanın hüznünü yaşar. Yaşanmayan Zaman’da, yazar, Mathieu’nün kendi kendisiyle hesaplaşmasının yanı sıra, İkinci Dünya Savaşı’nın o korkunç uçurumunun kıyısında, savaş korkusuyla barış umudu arasında gidip gelen bir Avrupa’da geçmişinden koparılarak, geleceğe akan yolun başında beklemek zorunda bırakılmış bir avuç insanın durağan ve sessiz acısını anlatmaktadır. (2)

3. kitap Yıkılış’ta, Paris’in 1940 Haziranında Almanların eline geçişi anlatılır. Sartre’ın tüm yaşamı boyunca izini sürdüğü “özgürlük” kavramının aldığı büyük bir yaradır bu. Sosyalist felsefe öğretmeni Mathieu ve arkadaşlarının çevresinde geçen roman, savaş, işgal ve direnişin olağandışı koşullarında, bağlanma, sorumluluk, ahlak gibi temel sorunları derinliğine irdeler. (3)"

Gülseren Devrim’in başarılı çevirisiyle dilimize kazandırılan bu üç eser, Can Yayınlarından yayımlanmış olup, kanımca kesinlikte okuması gereken çağımızın klasik eserlerinden biridir.

Özgürlük Yolları üçlemesi:

Akıl Çağı (Özgürlük Yolları 1)
Özgün adı, Les chemins de la liberté. L'Age de raison
328 sayfa, Yayın tarihi 1996

Yaşanmayan Zaman (Özgürlük Yolları 2)
Özgün adı, Les chemins de la liberté. Le Sursis
448 sayfa, Yayın tarihi 1996

Yıkılış (Özgürlük Yolları 3)
Özgün adı, Les chemins de la liberté III: La mort dans l’ame
336 sayfa, Yayın tarihi 1998

-

(1),(2),(3) : Kitap arka kapaklarında yazan tanıtım yazılarından alıntıdır.
Görsel : Jean-Paul Sartre