TOKİ yerel esnafı bitiriyor

Türkiye’deki kooperatifler kanunu sayesinde milyonlarca insan, kafasına göre yönetim kurulu oluşturan ve kendi kararlarını üyelere dayatan, yıllarca aidatlar ve ara ödemeler yapmış insanların ev sahibi olma hayaliyle resmen oyun oynadılar. Türkiye resmen kooperatifzedelerle dolup taşmıştır. Kooperatif patronları kendi kendilerine ihale vererek üyeleri resmen soyup soğana çevirip üyelerin parasıyla yaptıkları konutları sonra da toprak sahipleriyle düştükleri polemikler ve aldıkları kredilerle bir de üyeleri borçlu duruma düşürmüşlerdir. Sonuçsuz kalan yıllarca yürüyen davalar ve koşuşturmanın yanında, çaresiz kalan vatandaş parasıyla rezil olmuştur ve ev hayali de hüzünle son bulmuştur.

2003 yılından sonra AKP hükümeti döneminde de TOKİ modası başladı. TOKİ 7 yıl içinde korkunç bir şekilde büyüdü ve genişledi.

Toplu Konut İdaresi (TOKİ), 1984 yılında kuruldu. Finansmanını, genel bütçeden ona ayrılan paya toplu konut fonu getirisinin eklenmesiyle sağlıyordu. 2001’de bu fon kaldırılanana dek TOKİ 50.000’e yakın konut yaptı, 1 milyona yakınına da kredi desteği verdi.

2003’te TOKİ kanununda yapılan değişiklikle kurum kısa sürece ticari bir müesseseye dönüşeceği raya girdi. Finansmanını sağlama sorumluluğu TOKİ’ye, bu sorumluluğa eşlik eden müthiş bir kaynakla beraber verildi. TOKİ o günden sonra Hazine, Belediye, Özel İdare ve Vakıflar İdaresi’nin ona haber vermeden arazi satamayacağı bir Ulusal Emlak Ofisi haline geldi. İşin garip yanı, bu arazileri alan TOKİ kendisi kullanmayıp başkalarına satarak fantastik hedeflerini finanse edebilecekti. Nitekim öyle oldu. TOKİ, sınırsız kamu arsalarını lüks konut -veya başka herhangi bir şey- üretecek müteahhitlere satıp, oradan kazandığı parayla işini döndürmeye başladı.

81 ilde TOKİ konut inşaatları yapmakta adeta inşaat sektörünün ipini çekmiş durumdadır.İnşaat sektörü TOKİ ile neden rekabet edememektedir?

TOKİ, kısa zamanda çok iş başardı. Rekorlar kırdı. Yüzbinlerce konut, okul, cami, dükkan, park vs. yaptı. Hektar hektar arazi sattı. Arsa satışı, trampa, kar paylaşımı yöntemleriyle her türlü girişimciyle ilişkiler kurdu. Bunları olağanüstü bir hızla yaptı. Çünkü TOKİ’nin yetkileri olağanüstüydü:

1. TOKİ Başkanı, Başbakan’ın kartvizitiyle kamu kurumlarını arayıp göz diktiği bir arazisini isteyebilir. Karşılığında ona başka bir yerde arzu ettiği her hizmeti sağlar. Hastane, okul, depo, liman yapar; belki işletir, kimbilir? Bu, gelecek teklife bağlıdır. TOKİ, ona para kazandıracak her teklife açıktır.

2. TOKİ araziyi aldıktan sonra o alanı imara açabilir, imara açıksa tadil edebilir. Önerisini belediyeye sunar. 3 ayda cevap gelmezse öneri kabul edilmiş sayılır.

3. TOKİ, kurumlar ve kurullar üstü bir mercidir. Yönetmelik, tüzük ve kanunları amaçlarına uyarsa uygular, olmadı uygulamaz. Gerekirse ek kanunlarla TOKİ’nin yetkileri genişletilir. İnce ayar yapılır.

4. TOKİ olağanüstü bir kamulaştırma yetkisine sahiptir. Bununla ilgili bilgileri de isterse ilan eder, isterse etmez.

5. TOKİ’nin projeleri mesleki denetimden geçmek zorunda değildir. Zaten tip projeyle çalışır. Sorun çıkarsa yerinde çözer.

6. TOKİ yapı denetim firmasıyla, fenni mesulle çalışmaz. Bu işleri kendisi pratik bir şekilde çözer. Projeyi belediyeye verir. 15 günde ruhsat verilmezse, ruhsat verilmiş sayılır. TOKİ’yi TOKİ denetler.

7. TOKİ herkesin ödemeye mecbur olduğu harçları, vergileri, KDV’leri ödemez; herkesin geçtiği bürokrasi çarklarının etrafından dolanır.

TOKİ ile ilgili bir görüş: "Türkiye’de kurum ve kişilerin medeni hayattaki ve iş hayatındaki hareketlerini kontrol etmeye yarayan düzenekler TOKİ için çalıştırılmaz. Meslek odalarını by-pass eden, vergi düzenlemelerinin lehine değiştirildiği, kendine uydu haritasından arsa beğenen, ihaleleri gönlüne göre açan-kapatan, kendi kendini kontrol eden, sadece Başbakan’ın sözünün geçtiği bu diktatoryal kurum, üstüne üstlük yaptıklarıyla övünür. Aynı olanaklar verilse ortalama her müteahhit firmanın başaracağı devasa bir tünel kalıp operasyonunu ülkedeki kamu arsalarıyla finanse eden TOKİ’nin her hareketi açıkçası insanı dehşete düşürüyor. TOKİ’nin, ortasında bir ağaç olan mavi-yeşil logosu İstanbul’un her yerinde, gittiğim başka şehirlerde, gazetelerde, her gün her an karşıma çıkıp bana etrafın talan, kaynakların heba edilmekte olduğunu hatırlatıyor."

Bu avantajlara sahip olan TOKİ ile hiçbir inşaat firmasının etmesi mümkün değildir.

TOKİ yüzünden mağdur olan vatandaşların yanında çok ilginç bir gerçek vardır. TOKİ ne olduğu belirsiz taşeron firmalara ihaleleri vermekte ve bu firmalar bulunduğu illerde bulunan inşaatla ilgili firmalara alt taşeron olarak, pencere, kapı, mutfak, fayans, bahçe gibi işleri yaptırmaktadır. Bu firmalardan çek senet ve sözleşme şeklinde kredi/vade alan üst taşeron firma yaptığı işlerden dolayı hak edişlerini almaktadır. Ancak inşaat yaptığı ildeki firmaların paralarını ödemeden firma ve yetkilileri ortadan kaybolmaktadır.

Muhatabının TOKİ olduğunu zanneden yerel esnaf, muhatap bulamayarak TOKİ’ye gittiklerinde alacaklarının TOKİ’den değil iş yaptıkların firmadan olduğunu söylemektedir. Böylece TOKİ’nin muhteşem konutlarının işlerini yapana firmalar bir nevi dolandırılmaktadır. İşleri yarım kalan TOKİ, kalan işleri yapmak için yeni ihale açarak sorununu halletmektedir. Olan alt taşeron firmalara olmaktadır.

Bu şekilde 81 ilde dolandırılan yüzlerce firmanın finansmanı trilyonlarca lira ve o ile devinim veren kaynaklar o ille hiç ilgisi olmayan kişilere geçmekte ve bu sayede eksilen yerel kaynaklar sayesinde o ilin kaynakları şehir dışına akmaktadır. Bu durum Anadolu esnafını ve yaşamını daraltmış durumdadır. Bu durum domino taşı gibi herkesi etkilemektedir. Anadolu’da kepenk kapatan esnafların çoğunun nedenlerinin kökünde bu yatmaktadır.

Sonuç olarak o ilin kaynaklarıyla göreceli olarak bedava yapılan konutlar yine bu ilin halkına hızlı ve ucuz konut söylemiyle satılmaya çalışılmaktadır. TOKİ’nin yapmaya çalıştığı kadar konut ihtiyacı olmayan bu iller gitgide yoksullaştırılmaktadır. Burada asıl sorulması gereken TOKİ ihale verdiği firmalardan gerekli teminatları alıp almadığıdır. Yoksa isteyen bu ihaleyi almakta mıdır? Eğer alıyorsa bu esnafların parasını ödesin. Eğer almıyorsa lütfen teminat alsın. Yoksa bu işlerin organize olduğu konusunda şüphelerimiz oluşabilir.

AYHAN ÖZTÜRK– 27.02.2010