Türklerde renkler

Öğrencilerimizden birinin sorusu üzerine konuyu yazıya dökmeye karar verdim. Soru şu:

“Türkler, renkleri yönleri belirtmek için kullanmış mı?”

Binlerce yıllık tarihe sahip milletimiz, kültür yapısında renklere de ayrı bir yer ve önem vermiş, renklere belirli anlamlar yüklemiştir. Bir rengin çoğu zaman, bir anlamı olmayıp, birçok farklı anlamlar taşıdığını da görüyoruz.

Türk lehçelerinde renklerin söylenişinin hemen hemen aynı olması da , renklerin milli bir anlam kazandığını gösteriyor.

Sorunun cevabına gelirsek, evet, yönler için renkler kullanılmış. Kuzey için kara, güney için kızıl, doğu için gök (mavi) ve batı için ak renkleri kullanılmış. Merkezi ifade etmek için sarı (altın) rengin kullanıldığını görüyoruz.

Birçok Türk devletlerinin çoğunun isminde de renkleri görüyoruz. Bu durumun yine yönlerle ilişkili olduğunu belirtmek gerekir. Örneğin; AKHUN (batıya göç eden Hunlar), KARA HUN (Macar kaynaklarında Avrupa’nın kuzeyindeki Hunlar), KARAHANLILAR, AKKOYUNLULAR, KARAKOYUNLAR, GÖKTÜRKLER, ALTUNORDA, GÖKORDA vb. gibi.

Türk Devletleri bayraklarını da yine önem verdiği özel anlamlar taşıyan renklerden oluşturmuşlardır.
Hun Devletleri beyaz zemin üzerine sarı kartal ve sarı yıldızlar,
Göktürkler mavi zeminde beyaz kurt başlı bayrağı,
Hazarlar mavi zemin üzerine beyaz yıldız desenli bayrağı,
Avarlar yeşil zemin üzerine siyah savaşçı bir atlı bayrağı,
Uygurlar sarı zemin üzerinde sarının diğer tonunda insan başlı bayrağı,
Karahanlılar sarı zemin üzerinde açık sarı bir bitki figürü bayrağı,
Gazneliler yeşil, Selçuklular mavi, Harzemşahlar siyah renkli bayrakları kullanmışlardır.
Milletimiz o kadar çok devlet kurmuş ki bayrakları da bir o kadar çok.

Toplum hayatında da renklere yüklenen anlamların çok olduğunu görüyoruz. Kara, bazen karamsarlığın bazen gücün simgesi olmuş. Birçok olumsuzluğu, onunla belirtirken çoğu zaman da güç için karayı kullanmışız. Harzemşahların bayrağı sadece siyah, Karahanlılar ve Harzemşahlarda hükümdarlık sembollerinden biri de bu renktir.

Ak, temizliğin, yüceliğin ve bilgeliğin simgesi. Şamanların külahlarını beyaz kuzu derisinden yaptırmaları veya beyaz at binmenin ordu içinde yüksek rütbelilere has bir durum olması, Selçuklu ve Osmanlıda ak sancakların adalet ve gücün simgesi olması gibi.

Ak sakallı dedeler hep bilgeliği temsil etmez mi! Dede Korkut hikayelerinde de Ak Bürçekli Ana tabiri kullanılır.

Kırmızı… Türklerin en eski inançlarında Alruhu adı verilen koruyucu bir ruhtan bahsedilir. Al bayraklar koruyuculuğun simgesidir aynı zamanda.
Kırmızı da ateş kültünün özelliği de görüyoruz. Alalaşma merasimi adı verilen ateşle temizlenme törenleri bunun ilginç bir örneği.

Sarı renk, şamanizmde dünyayı temsil eder. Dünya hakimiyetinin simgesidir.

Gök, emniyet, huzur ve yüceliği temsil eder.Gök, ruhlar alemini barındırır. Göktanrı inancı, bizim İslamiyetten önceki milli dinimiz olarak geçer. Gök kurt tanrının habercisidir. Burada Türk mavisinden bahsetmeden geçemeyiz.TURKUAZ. Fransızca Türk mavisi demektir.

Yeşil, tabiatın rengidir, gençliği, yenilenmeyi temsil eder.Otların yeşerme zamanı çok önemlidir. Bu bakımdan 9 ve 21 mart tarihleri yılbaşı ve bahar bayramı olarak kutlanır.

Kaçgarlı Mahmut, Türklerin arasında kırmızı, yeşil, sarı renkli Çin ipeklerinin tercih edildiğini yazmıştır. Her ne kadar bu üç renk bugün bir araya geldiğinde bizim için bölücülüğün simgesi olsa da.

Anadolu’da halı ve kilimlere dokunan desenlerdeki her rengin bir duyguyu bir düşünceyi yansıtması da renklerin hayatımızdaki önemini gösteriyor. İnsanların psikolojini yansıttığı gibi, direk etkileyen bir özelliği de var.

İnsanlar, her zaman renklerle iç içe olmuş. Hayatımızın her alanında renkler var. Yaşamı renksiz düşünemeyeceğimiz gibi insanları da renksiz düşünemeyiz. Her anlamda.