“Domuz” sözcüğünün çağrıştırdıkları

Sözcüklerde “temel”, “yan”, “mecaz” anlamın yanında bir de “çağrışımsal anlam” vardır.

"Çağrışımsal anlam”, adı üstünde, kişiden kişiye değişir. Kişinin kültür düzeyi, ilgi alanı, çevresi... Bu anlamda belirleyicidir. Bu bakımdan, cümle içinde kullanılmayan bir sözcük, duyana, farklı “şey”leri çağrıştırır. Duyan, bir şey söylemediği sürece, “çağrıştırılan”ın ne olduğunu bilemeyiz.

*****
Son günlerde, Sağlık Bakanlığı eliyle, gündeme “zor”la sokulan “domuz” sözcüğü, gündemden çıkacağa benzemiyor pek!

“Domuz”, kim bilir neler çağrıştırıyor?

“Domuz” sözcüğü ve onunla gelen “söz öbekleri”, beni kendi alanıma götürüyor; farklı çağrışımlar uyandırıyor bende.

Önce, “domuz”lu tamlamalar, “domuz”la birleşen “gibi”nin oluşturduğu sözcük türü, örnek oluyor:

Domuz gribi (Belirtisiz ad tamlaması)
Domuz gribi aşısı (Zincirleme ad tamlaması)
Domuz gribi virüsü (Zincirleme ad tamlaması)
Domuz gribi şüphesi (Zincirleme ad tamlaması)
Domuz gibi adam (ad+ ilgeç=sıfat)
Domuz gibi yemek (ad+ ilgeç=zarf, zarf tümleci)
****

“Domuz”, “domuzlu atasözleri”ne (*) götürüyor beni:

Aç aslandan tok domuz yeğdir (Sadece soyluluk işe yaramaz. Soysuz olup para kazanan, soylu olup da para kazanmayandan üstündür.)
Aç domuz darıdan çıkmaz (Kötü yaradılışlı açın düşündüğü tek şey, karnını doyurmaktır. Bunu yaparken, kime, neye zarar verdiğini düşünmez.)

Devletin malı deniz, yemeyen domuz. (Devlete hıyanet etmeyi alışkanlık durumuna getirenlere göre devletin bitmez tükenmez malı vardır. Yolunu bulup ondan aşırmayan budaladır.)

Domuz derisi post olmaz eski düşman dost olmaz (Domuzun her şeyi, İslam dinine göre pistir. Böyle bir hayvanın derisi üzerinde namaz kılınabilir, ne de oturulabilir. Eski düşman da buna benzer. Ne denli yakınlık gösterirse göstersin, inanmayınız, ondan dost olmaz.)

Domuzdan toklu doğmaz ( Kötü huylu kimsenin çocuğu melek huylu olamaz.)
Domuzun kuyruğunu kes yine domuz (Yaradılıştan kötü olan kişinin şu, bu yönünü düzeltseniz de mayasındaki bozukluğu gideremezsiniz.)
Güttüğüm domuzu bana öğretme (Yıllardır tanıdığım bir kimsenin huylarını da bilirim.)

*****

“Domuz”, “domuzlu deyimler”e (*) götürüyor beni:

Bocuk domuzuna dönmek ( Çok semiz ve besili olmak)

Domuz gibi (1. Kötü huylu ve hain, 2. Adamakıllı, iyice, 3. Sağlıklı)

Domuz gibi tıkınmak ( Oburcasına çok yemek)

Domuzdan kıl çekmek (Sevilmeyen veya eli sıkı olan birinden bir şey alabilmek)

Domuzluk etmek (Hainlik etmek, haince davranmak)?

İt dişi domuz derisi ( Sevilmeyen iki kişi arasındaki anlaşmazlıktan duyulan hoşnutluğu anlatma)

*****

Sahi, “domuz” sizde neyi çağrıştırıyor, siz nereye/ nerelere götürüyor?

(*) Ömer Asım Aksoy, Atasözleri Sözlüğü, İnkılap Kitabevi, 1993.

(*) http://tdkterim.gov.tr/atasoz/?kategori=atalst&kelime=domuz&hng=tam