11 soruda zencefil

Şehir merkezlerindeki tarihi çarşılardan birinin baharat bölümünü gezerken veya hafta içi bir sabah sağlık programları arasında gezinirken ilk defa adını duymuş olabileceğiniz zencefil eski dönemlerden beri Türk mutfağı da dahil birçok yemek kültürünün önemli bir parçası olmuş bir ürün. Ünü gittikçe yayılan zencefili yeni yeni tanırken aslında yeniden keşfettiğimizi de söyleyebiliriz. Tabiatıyla insanların aklında zencefille ilgili bir sürü soru oluşuyor. Ben de bunlardan en çok merak edilenlere cevap vererek zencefil baharatının tanıtılmasına katkı sağlamaya çalıştım. Cevaplamaya zencefilin ne olduğu sorusuyla başlıyorum.

1-) Zencefil Nedir?

Zencefil, botanik bilimindeki adı Zingiber Officiniale olan zencefil bitkisinin köklerinden elde edilen bir baharattır. Zencefil bitkisinin kökleri bu haliyle kullanılabildiği gibi kurutularak ve ufalanarak toz zencefile de dönüştürülebilmektedir.

2-) Zencefil Kelimesinin Anlamı Ne?

Zencefil kelimesi, Hindistan’ın eski çağlardaki dili olan Sanskritçe’de “boynuz” anlamına gelen "singabera” kelimesinden türemiş. Farsça’ya ve Arapça’ya “Zencebil” diye geçen kelime Türkçe’ye de Farsça’dan girmiş. Batı dillerinde ise gene aynı kelimenin değişmesiyle “zingiber” ve İngilizce “ginger” adlarını almış.

3-) Zencefil Bitkisi Nereden Çıkmış?

Zencefilin anavatanının Hindistan yada Hindistan’ın güneyinde yer alan Sri Lanka adası olduğu tahmin ediliyor. Tarihi kayıtlar ve zencefil kelimesinin Hintçe olması bu teoriyi destekliyor. Roma döneminde tüccarlar tarafından Akdeniz Havzası’na götürülen zencefil Ortaçağ’da Asya ve Avrupa’da şifalı bir bitki olarak iyi biliniyordu. Amerika’ya zencefilin ulaşması ise 16. Yüzyılda İspanyol kaşiflerin işidir.

4-) Zencefil Nerede ve Nasıl Üretiliyor?

Zencefil sıcağa ihtiyaç duyan tropikal bir bitki. Bugün dünyada en çok zencefil hala Hindistan’da üretiliyor. İkinci sıradaki Çin’in üretimi Hindistan’ın yarısı kadar. Bölgedeki diğer ülkeler ile Nijerya gibi bazı Afrika ülkeleri ise çok daha az miktar olsa da zencefil üretimine katkı yapıyorlar. Bu yüzden pazardan yada marketen alacağınız zencefil büyük ihtimalle Hindistan’da gelmiş olmalı.

Zencefil ekimi önceden saklanmış zencefil bitkisi köklerinin toprağa gömülmesi şeklinde oluyor. Bu köklerden önce bir metrelik bir bitki çıkıyor. Daha sonra bitkinin köklere besin depolaması ile kökler büyüyerek gelişiyor. Bir yıl geçmeden bitki sökülerek kökleri alınıyor. Eğer kökler taze zencefil olarak tüketilecekse aynen tüketiciye ulaştırılıyor. Eğer toz zencefil elde edilmesi isteniyorsa işlenerek toz haline getiriliyor. 

5-) Zencefil Baharatının Tadı Nasıldır?

Zencefil yemeklere katıldığında biberimsi, acımsı ve ferahlatıcı bir tat verir. Tadı karabiber ile tarçın arasında bir yerlerdedir ama tarçının şekerimsi aroması ve karabiberin yakıcılığı onda yoktur. Zencefil hem tatlı yemeklerde hem de tuzlu ana yemeklerde kullanılabilir.

6-) Zencefil Nasıl Kullanılır?

Yeni yemek tariflerini araştırarak yada sadece hayal gücünüzü kullanarak siz de zencefille yapılabilecek yeni yemekler ve meşrubatlar bulabilirsiniz. Bizim burada sayacaklarımız zencefilin en yaygın kullanıldığı tariflerdir.

Zencefil, tarçın yerine veya tarçınla birlikte kurabiye, kek ve bisküvilere katılabilir. Sahlebe zencefil ekleyebileceğiniz gibi doğrudan sıcak sütle zencefili de deneyebilirsiniz. Zencefil ayrıca Osmanlı mutfağının ünlü tatlarından demirhindi şerbetinin ana malzemelerindendir. Zencefili süt veya bal ile kullanarak zencefilli dondurma da yapılabilir. Ballı zencefil tek başına yendiğinde ise her derda deva bir şifa kaynağıdır. Kök zencefil ince ince kıyılıp sıcak suda demlenirse güzel bir kış çayı olur. Buna bal, limon ve kabuk tarçın katarsanız faydaları katlanır. Kök zencefil az miktarda sebze ve et yemeklerine katılıp kaynatılırsa karabibere benzer hoş bir aroma katar. Kök zencefil aynı şekilde çorbaya da konulabilir.

7-) Zencefil Mide Bulantısına İyi Gelir Mi?

Evet, zencefil neredeyse her türlü mide bulantısı geçirir ve aslında bakarsanız bildiğimiz tüm doğal çözümler içerisinde bulantıya karşı en etkilisi zencefildir. Zencefilin bu faydası zaten çok eski zamanlardan beri halk arasında bilinip kabul görmüştür. Ancak bu özellik artık geleneksel bilgilerin de ötesinde geçmiş ve İngiltere Exeter Üniversitesi bilim adamlarının 2000 yılında kaleme aldığı bir makale ile kanıtlanmış durumda. Zencefilin bu etkisinin nasıl ortaya çıktığı konusunda bir takım teoriler de mevcut. Bilim adamları zencefilin mide ve bağırsak hareketlerini hızlandırdığını ve kusmayla bağlantılı bazı mide enzimlerini baskıladığını düşünüyor. Bulantıya karşı en iyisi zencefil çayı. Bunu içtiğinizde dakikalar içinde midenizdeki kötü his kayboluyor.

8-) Zencefil ile Zayıflamak Mümkün mü?

Evet, zencefil zayıflatıcı etkisi olan bir bitki çünkü yediklerinizdeki kalorilerin vücuda geçmesinin önüne geçiyor. Zencefili zayıflamak için kullanmak isteyenler doğrudan yemeklere katabilirler ve yemeğin üstüne bir bardak zencfil çayı içebilirler. Zencefil ile sağlanacak zayıflamanın ne kadar olacağını ise kestirmek zor çünkü kilo verme çok boyutlu bir metabolik süreç ve zencefil denklemdeki birçok parametreden sadece biri. Önemli bir başka husus ise zayıflama ümidiyle zencefili fazla kaçırmamak çünkü herşeyi fazlası yan etkilere yol açabiliyor.

9-) Zencefilin Zararları veya Yan Etkileri Var Mı?

Zencefilin kanı akışkanlaştırıcı bir özelliği var. Bu aslında kalp sağlığı açısından iyi olsa da kan pıhtılaşmasıyla ilgili bir hastalığınız varsa zencefil çok iyi gelmeyebilir. Zencefil aynı sebepten adet sancısını da artırabileceği söyleniyor. Hamileler de özellikle bulantıya karşı zencefil kullanmak istiyorlarsa önce doktora bir sormalı. Zencefile dikkat etmesi gereken bir başka grup ise şeker hastaları çünkü zencefil kan şekerini düşürebiliyor. Ancak bu saydıklarımız dışındaki kişilerde zencefilin yan etkileri konusunda büyük bir endişeye de mahal yok çünkü normalde bunların görülmesi için zencefildeki etken maddeleri yoğun çekilde içeren gıda takviyesi haplar kullanmanız, aç karnına zencefil yemeniz veya çorba kaşığıyla kaşık kaşık zencefil tozu yutmanız gerekiyor.

10-) Zencefilin Başka Ne Faydası Var?

Yukarıda anlattıklarımıza ek olarak zencefilin faydaları; öksürüğe iyi gelmeyi, kanser riskini azaltmayı, hafızayı güçlendirmeyi, kan şekerini düzenlemeyi, kalbi korumayı, kolsterolü azaltmayı, ağrıları kesmeyi, enfeksiyonları ve soğuk algınlığını hafifletmeyi ve sporcularda görülen kaslardaki acıları azaltarak kas yenilenmesini çabuklaştırmayı kapsıyor. Zencefilin sağlığa olası faydalarıyla ilgili araştırmalar henüz devam ediyor ve ileri de yeni bazı iyi etkileri de ortaya çıkartılabilir.

11-) İslamiyette Zencefilin Yeri Ne?

Kur’an-ı Kerim’de zencefil bitkisi, İnsan Suresi 17. Ayette zikredilir. Burada cennete gidenler karışımında zencefil buluna bir içecek ikran edileceği anlatılmıştır. Zencefilin Hz. Muhammed’in (sav) kullandığı baharatlar arasında olduğu da bilinmektedir.