Afganistanda durum

ABD çekildiğinde hatırda kalanlar: Amerikan kuvvetleri Afganistan’dan Ağustos sonu çekildi.  Son akılda kalan şey (1) Amerika’nın Müttefikleriyle bir çekilme planı yapmaması ve Batı’ya yardım eden Afgan çalışanların çektikleri sıkıntılar ve hava alanındaki düzensizlik (2) 13 ABD görevlisi kaybı  ve bir silahlı hava aracının (drone) terörist diye yanlış bir kişiyi ve çocukları hedef almasıydı.

Taliban’ın gelişmiş bir planı yok.  Afganistan’da 28 Ağustos sonrasında Taliban zaferini ilan etti. Horasan IŞİD örgütü Taliban’a muhalif olarak Kunduz’da birkaç eylem yaptı. Afgan ulusunun insanları öldü. Neticede Taliban Afganistan’a hakim ve Ocak 2022 itibariyle beşinci iktidar ayındadır.  Düzenin sağlanması, eskiyle hesaplaşılması, şeriatın ilanı görünür işlerdi.

Kadınların hakları sınırlandı.  Doktorlar dışında çalışmasına izin verilen çok az. Gerekçe kadın ve kızların seyahat emniyetini sağlamak istemeleri. Kadınların yaşamdaki görünürlüğü azaldı. Erkeklerin sakalını kesmesi yasak.

Tüm makamları Taliban’ın adamları sadece Peştunlar aldı.Ama Afganistan’da Peştunlardan başka Tacikler, Hazaralar, Özbekler de yaşıyor.  Afyon ekim alanları vergilendirmek için kontrola alındı. Yaptıkları iyi şey, Yabancılar için çalışmak zorunda kalan Afganlara af ilan ettiler.

Afganistan muhtaçtır. ABD izolasyon uyguluyor.Afganistan Merkez Bankası’nın 9.5 milyar $’ını Taliban’ın kullanmasına  ABD izin vermedi. Parayı dondurduğunu söyledi.  Kadın hakları dahil insan haklarına, azınlıkların haklarına  Afgan Hükümeti saygı gösterirse  ABD durumu ileride değerlendirecek. Afganistan’da bankaların çalışmasında, maaşların ödenmesinde güçlükler çekildi.

Afganistan Dünya gündeminden düştü.  ABD, Afganistan’dayken tüm Dünya basınında yer alan Afganistan olayları oldukça geri plana düştü. Facebook, Whatsapp.  Twittwer gibi platformlar Afganistan’da Taliban’la ilişki kurup kurmama konusunda tereddüt ediyorlar. ABD Hükümeti görüşünü bekliyorlar.

Afganistan halkı açtır. ABD çekilince Afganistan’daki derin fakirlik kendini gösterdi. Gıda bulamayan çok çocuklu aileler ölmeden yaşayabilmek için küçük kız veya erkek çocuğunu satıyor. Fiyatı 200-500$ bandında. İran’a yakın bir bölgede, Herat,  iki yıldır kuraklık olduğundan ürün alınamadı.  Halk gıda bulmakta sıkıntı çekiyor.

Birleşmiş Milletler 4,4 milyar $ yardım etmek istiyor. Halkın beslenemediğini, açlıktan ölümler olabileceğini gören Birleşmiş Milletler çalışanları acil yardım çağrıları yapıyor.  Bu mali yardım ulaşmazsa  toplu ölümler olabilir. Mevcut durumda Afganistan ithal ve ticaret yapamamaktadır.

Afgan Lideri biliniyor mu?Hayır. Taliban Hükümetinin  Heyet Başkanı  Haybatullah Akhunzade  (Haibatullah Akhunzada).

Afganistan’ın geleceğinde Çin faktörü var mı?: Afganistan’ın geleceğinde Çin’in yardım edeceği ve madenleri özellikle Bakır madeni işleteceği söyleniyordu. Çin, (1) Mühendisi, işçileri için güvenlik,  (2) Getireceği makine, teçhizatın korunmasını ve (3) Yatırım garantisi istiyor. Maden işletmek için yolların yapılması gerekli.

Sonuç: İktidarı elde etmek yetmiyor. Taliban’ın iktidarda kalması için Afgan halkı yaşamında iyileştirmeler yapması ve ekonomi çarkını döndürmesi gerekli.