Akıl baştan yukarı çalışırsa insanı yüceltir, aşağı çalışırsa insanı alçaltır

İnsan bir şeyleri üst üste koyarsa yükseltir. Koyduklarını geri tek tek alırsa o zamanda alçaltır. Alçaklık insanı rezil, rüsva, zelil eder. Fakir, yoksul, muhtaç eder. Gurursuz, haysiyetsiz, şerefsiz, onursuz yapar. Sonunda da hayvandan aşağı değersiz bir varlık eder.

Burada asıl olan marifetli bir aklın görevi, sahip olduğu benliğin ruh ve beden sağlığını korumak için ölçüyü kaçırıp dengeyi bozmadan yaşamak olmalıdır. Benliğe sürekli artı değer kazandırmalıdır. Yüceltip yükseltmelidir. Çünkü yükselip yücelen benlik sahibine saygınlık, büyüklük, yücelik, ululuk kazandırır.

Her yükseliş, her yüceliş benliğin değerini artırır. Sürekli bir şeylerin sahibi olmasını sağlar. Her sağlanan bir şeyde de muhtaç olduğu şeylerden kurtulup varlık içinde yaşarken zengin olur.

Çalışıp kazanıp elde ettiği her türlü zenginliğiyle gururlanıp, kibirlenmeden mütevazı ve alçak gönüllülük içinde hiçbir aşırılığa kaçmadan cömertçe yaşamasını becerebilen bir insan yaşadığı toplum içinde erişip yükselerek haysiyet, şeref ve onur kazanır.

Her sağduyulu akıl sahibinin yaşadığı hayat içindeki görev ve sorumluluğuna ait gaye ve amacı hep böyle yüceliğe ulaşmak olmalıdır.

Benliğe ait aklın bir ömür boyu böyle bir amaç ve gayeye hizmet edip, bütün insani değerlerini artırarak yükselip yaşaması insanı, insan yapar. Yücelik, ululuk kazandırarak sahibi olduğu benliğe (insana) birçok meleke kazandırarak onu melekleştirir.

Bunun aksine çalışan bir akıl da benlikteki, nefse karşı en baştan yenilgiyi kabul edip teslim olacağından böyle bir akıl, benliğin esareti içinde irade oluşturamayıp acze düşer. Aciz bir akıl, kendine güç kuvvet veren iradeden yoksun olacağı için hep nefse sarılıp, nefsin benliğe yönelik ihtiyaçlarını gidermeye çalışır.

Böyle bir akıl, sahip olduğu başı dik tutamaz. Onu utandırıp, eğik gezdirir. Onursuz kılar.

Onursuz baş beden üstünde yük, yazısız taş mezar üstünde boş durur.

Bu dünyada her şey birbirinin karşıtıyla yaratılıp var edildiğinden yine her şey bir birinin karşıtıyla oluşup gelişir ve tamamlanır. Gece – gündüz, iyi – kötü, çirkin – güzel, vs. ler şeklinde örnekler sayılıp çoğaltılabilir.

İşte akıl, bilgi, düşünce ve idrakin değeri burada ortaya çıkar. Okuyup öğrenip eğitilen her akıl, beden ve ruh sağlığını koruyarak ölçü ve denge içinde yaşar.

Ölçülü yaşayıp denge sağlarken de akıl ile nefis arasındaki tercihlerde sağ duyulu akıl sahibi; karanlığa karşı aydınlığı, kötüye karşı iyiyi, çirkine karşı güzeli, ahlaksızlığa karşı ahlaklı olmayı seçer.

Böyle bir akıl, sahibini yüceltir. Ululaştırarak Allah’a yaklaştırır. Aksi istikamette çalışan bir akıl da sahibini alçaltır. Zelil ve rezil eder.

09.03.2010

Cahit KARAÇ