Bergson ve Hayat Hamlesi

Bergson, yaşadığı dönemde tüm dünyada ünlü olan nadir filozoflardan biridir. Öyle ki edebiyatçı olmadığı halde tarihte ilk defa kendisine Nobel Edebiyat ödülü verilmiştir. Aslında bunun şaşılacak bir yanı yoktur ve ödülü alanların bir çoğundan daha fazla yazma kabiliyetine sahiptir. Çünkü kelimenin tam anlamıyla şahsına münhasır bir üsluba sahiptir. Bu yüzden okunması çok kolaydır. Ancak anlaşılması çok zor bir filozoftur. Onun anlaşılmasını zor kılan şey metinlerini ele alırken teknik bir dil kullanması değildir. Zorluk eserlerinin içeriğinin felsefi bir derinliğe sahip olmasından kaynaklanmaktadır. Bergson, felsefesinde çok önemli bir yer teşkil eden zamanı ikiye ayırır. Birincisi hakiki ve psikolojik zaman, ikincisi ise matematiksel zamandır. Matematiksel zaman uzayda gerçekleşir. Hakiki ve psikolojik zaman ise bilinçte gerçekleşir. 

Bu aşamada Bergson, felsefesine fransızca bir kelime olan Elan Vital kavramını koyar. Bu Fransızca kelimenin Türkçe'deki en güzel karşılığı Hayat hamlesidir. Hayat hamlesinin madde üstünde de bir hakimiyeti vardır. Tıpkı Plotinos'un sudur kavramını andıran bir şekilde Evrende hiç kesintisiz süre - k - li - olarak bir varoluş ve devinim vardır. 

Kavranması epey zor olan bu düşünce tamamen Bergsona ait Felsefi bir üretimdir ve ancak felsefe yoluyla anlaşılabilir. Bilim bunu çözemez, bilim insanları da anlayamaz. Çünkü onlar mekanda, yani uzayda gerçekleşen zamanı bölmekte ve analiz etmektedirler. Oysa süre zamandan da daha arı bir şeydir ve bilinçte yaşanır. Bilinç bu kesintisiz süre içinde oluşur. Bilinçle birlikte oluşan bir başka şey de hafızadır. Bilincimizin dışında oluşan uzay - zaman ise tamamen bir yanılsamadan ibarettir. 

Nitekim Einstein ile girdikleri bir münazarada Bergson Einstein'ın İzafi - uzay zamanını kavramış, ama Einstein felsefi zamanı anlayamadığını itiraf etmiştir.

 

A. Güreşçioğlu