Doğalgaz öfkesi

Yılbaşı gecesi doğalgaz kombisinin baca bağlantısından sızan karbonmonoksit gazından zehirlenen 7 üniversite öğrencisi öldü. Öğrencilerin oturduğu apartmanın üst katında bir dairede aynı gece gaz kaçağı ihbarı alındı. Üst kattakiler gaz kokusunu duyabilmişlerdi. Öğrenciler uyumak için yataklarına çekilmedikleri halde koku almamışlardı. Bunun nedeni iki olayın farklı gazların kaçağından olmasıydı.

Bu konuda yazacak son kişi belki de benimdir. Ancak bu sabah "Müge Anlı ile Tatlı Sert" programında bu konuya o kadar yetersiz bilgi ile değinilince kendimi yazmaya yetkili kıldım. Müge Hanım bu işin sorumlusunun Doğalgaz Dağıtım Şirketi olduğu inancıyla şirketin genel müdürünü çok fena benzetti. En büyük öfkesi diğer dairelere girip doğalgaz kaçağına bakılmayışından kaynaklanıyordu. Müdür, "İhbarsız içeri girme yetkimiz yok" dediğindeyse, "Meclis'e dilekçe verip, böyle durumlarda içeri dalma yetkisi istediniz mi?" diyince müdür verecek cevap bulamayışından olsa gerek, "Siz olaya önyargılı yaklaşıyorsunuz" dedi; dedi ve telefon gitti. Müge çok sinirlendi tabi. "Fatura kesmesini biliyorsunuz; o faturanın içinde benim can güvenliğim de var. Ben vatandaşım kardeşim, ben doğalgaz teknolojisini bilmek zorunda değilim" diye de kestirip attı. Vatandaş olarak isyanda haklıydı haklı olmasına da, programda bu konuya açıklık getirebilecek bir uzman konuğu yoktu. Her şey havada kaldı.

Öğrenciler yaşam ortamını ısıtma ünitesi olan kombinin baca bağlantısından çıkan yanmış doğalgazın, yani karbonmonoksidin (CO) iç ortama karışmasıyla zehirlenmişlerdi. CO, kandaki oksijen taşıyıcı hemoglobininin merkez atomu demire bağlanarak oksijenin hücrelere taşınmasını engeller ve ölüme sebep olur. Atık gaz olan çok zehirli karbonmonoksit renksiz ve kokusuzdur. Öğrenciler yerlerde baygın veya ölü olarak bulunduğunda kombi yanmaya devam ediyormuş. Bu da ortama yayılmış bir ham doğalgaz kaçağı olmadığının, varsa da tehlike oluşturacak düzeye çıkamadığının göstergesidir.

Polis haliyle cesetleri dışarı aldıktan ve içerideki doğalgaz vanalarını kapattıktan sonra olay yerini soruşturma için güvence altına almak maksadıyla kapıyı mühürledi. Apartmanın genel kullanım boşluklarında doğalgaz kaçağı var mı diye bakıldıktan sonra dairenin gazı dışarıdan da kesilerek yetkili doğalgaz teknisyenleri olay yerini terk etmişlerdir. Buraya kadar yapılması gerekenler yapılmıştır. Ancak, "neden öbür dairelere de girilip kaçak kontrolü yapılmadığı konusuna Müge Anlı'dan muhteşem bir isyan gelmiştir.

Müge, duygusal mantığının penceresinden bakınca haklı gibi görebilmiştir kendini. Ancak uygulamada bunun bir mantığı yoktur. Her daire ayrı bağlantılarla gazını alır. Bağlantı merkezinden veya bina içindeki ana boru ve daire kapılarının dışındaki gaz saatlerinden bir sızıntı tespiti yoksa bina sakinlerini rahatsız etmenin âlemi de yoktur. Aksi durumda zaten tüm şehrin doğalgaz abonelerinin kapısını çalmak gerekir. Öyle ya diğerlerinin canı patlıcan mı? Ayrıca polis bile bir eve izinsiz giremezken, doğalgazcıya bu yetkinin verilmesi çok zor.

Kombiden sızan karbonmonoksit gazından, kapatılan menfezler yüzünden sönen ocaktan sızan doğalgaz yüzünden doğrudan Doğalgaz Dağıtım Şirketi'ni sorumlu tutamayız. Sorun eğer proje onay ve gaz açım aşamasında yapılan bir denetim ihmalinden kaynaklanıyorsa şirketi böyle bir olaydan sorumlu tutabiliriz. Bakımsızlık, (eskiyen kombinin delinen bacası gibi), yetkisiz tamir, sistemde yapılan habersiz değişikliklerden sadece kullanıcı sorumludur.

Karbonmonoksit aslında çok eskilerden beri var olan bir kokusuz ölüm nedenidir. Eskiden "mangal çarpması" vardı. İşte o, mangalda korlaşan marsıklardan çıkan karbonmonoksit idi. Mangal çarpmasını engellemek için tedbirli hanımlar mangala çektikleri kömür közlerinin üzerini bir kül tabakası ile örterlerdi. Belki de bunu sırf tasarruf maksadıyla yaparlardı; ancak bu yüzden yeterli oksijen alamayan mangal kömürü, karbonmonoksit üretemeyecek bir ısıda uyumaya çekilirdi.

Eskiden zengin evlerinde "havagazı" vardı. Ocak ve fırınlarda yakıt olarak kullanılırdı. Taş kömürü ısıtılarak elde edilen gazın adıydı bu. Dolmabahçe'de sanırım stadın Hilton tarafında bir havagazı deposu vardı. Çepeçevre demirden bir kafes içinde kapkara dev bir silindir şamandıraydı. Gaz azalınca yerin dibine batar, gaz çoğalınca özel kafesi içinde yükselirdi.

Bu havagazı tarihi bir gaz olduğundan özellikleri bilinmese de olur. Ancak doğalgaz ve sıvılaştırılmış gaz olan tüpgazı tanımakta fayda vardır. Doğalgaz havadan hafif olduğu için yükselir; yani tavanda birikir. Tüpgaz havadan ağır olduğu için alçakta yani zeminde birikir. Gazın kokusu alındıysa asla ışık yakılmamalı. Doğalgaz için pencereleri açmak havalandırma için yeterli olabilirken, tüpgazı el süpürgesi veya başka bir şeyle yelpazeleyerek yükseltmek gerekir. İkisinin de gaz sıkışması denen fiziki bir durumda patlama olasılığı vardır. İkisi de yanınca bol miktarda kokusuz fakat çok zehirli karbonmonoksit gazı çıkartır.

Sigara dumanı ve araba egzos gazlarında da bol miktarda CO vardır. Kapalı garajda araba belli bir süre çalışır durumda tutulursa aynı gaz zehirlenmesi ölüme neden olabilir.

Bakın, her kış kömürden de birçok insan zehirlenerek ölüyor. Bunlardan kömür satıcısını sorumlu tutamayız. Tüpgaz ile çalışan şofbenlerden de zehirlenenler oluyor. Bunlardan da tüpgaz bayisini sorumlu tutamayız. Eğer teknik servisi şofbeni uygun bir baca sistemiyle uygun bir yere asmış değilse, ancak o zaman bundan şofbeni satan firmanın servisi sorumlu tutulabilir.

Vatandaş olarak kendi can güvenliğimizden öncelikle kendimiz sorumluyuz. Bunun için evimizde kullandığımız öldürücü ne varsa yetkili servislerine kurdurtmalı ve kullanım önerilerine uymalıyız.

Ara sıra bakım isteyen cihazlarımızı estetik görüntü uğruna dolap içlerine gömmekten kaçınmalıyız.
Mutfak duvarında asılı duran kombiler genelde mutfak dolaplarının içine saklanır. Oysa bir sandalyeye çıkıldığında kombinin üst baca bağlantı ayrıntıları rahatça görülebilmeli.
Mutfak camına tespit edilmiş olan havalandırma ızgarası asla kapatılmamalı. Önüne perde bile getirilmemeli.
En önemlisi gazlı cihazların bulunduğu ortama gaz algılayıcı cihaz koymaktır. Aslında bunun zorunlu bir tesisat yükümlülüğü haline getirilmesi gerekiyor.
Mümkünse kombileri balkon gibi yağış almayan fakat yaşam ortamı dışında kalan yerlere yerleştirmeli. Kombi yanış ayarları içeriden, oda termostatıyla yapılabilmektedir.
 

Küçük hacimli ve havalandırmasız banyolara ne tür olursa olsun şofben taktırmayın. Yanan şofben banyonun oksijenini tüketir; bu yüzden bayılırsınız; bayıldıktan sonra sönmüş olan şofbenden sızan gazdan zehirlenirsiniz; erken farkına varılmazsa gaz sıkışmasından patlama olabilir. Küçük banyonuzdan başka bir yeriniz yoksa, banyo kapısının altını 8-10 santim kestirin ki şofben yanarken havanız yenilenebilsin.
Tüpleri hiç olmazsa yatmadan önce tüp başlığından kapatın.
Üstü ocaklı fırınların arkasını temizlemek için fırını bilinçsizce o yana bu yana zırt pırt çekiştirmeyin. Doğalgaz bağlantı contalarını gevşetebilirsiniz.
Gaz kokusu aldığınızda asla ışık yakmaya kalkışmayın. Önce gaz vanalarını kapatın, sonra havalandırma yapın. Ondan sonra teknik yardım için servislere başvurun.
Uzun süre evden ayrı kalacaksanız doğalgazı içeriden ve saat vanasından kapatın.

Muharrem Soyek