DÖNÜŞÜM / Franz KAFKA

Bugüne kadarki okuma yolculuğumda Franz Kafka'ya fazla yer vermemişim. Nedenini ben de bilmiyorum, okulda derslerde işlediğimiz kadarıyla onun hakkıında bilgim vardı tabi ki...Burada "Okuduklarım " bölümünde tanıttığım "Milena'ya Mektuplar" en çok okunan bloglarım arasında ilk sıralarda. Demek ki okuyucular arasında belli bir tanınırlığı varmış kitabın.

Oysa ki ben onu fazla beğenmemişim, "mektupların yarısı kayıp olduğundan yarım kalmış, " gibi bir  laf da etmişim. Kafka'yı iyi ki gençlik yıllarımda okumamışım, anlamazdım, beğenmezdim bir de üstelik herkese okumayın, derdim. Her konunun bir anlama dönemi ve hazmetme yaşı varmış.

Geçen gün evde okuyacak kitap ararken, kalın kitaplar arasında gözüme çarptı bu miniminnacık, incecik, üstünde hamam böceği resmi olan kitap. Almanca'dan Türkçe'ye Gülperi Sert çevirmiş. Çevirenin mahareti de önemli bir etken malum. Ben çok beğendim. Gayet akıcı ve kulağı tırmalayan tek bir cümle yapısına rastlamadım. Kitabı bir çırpıda okudum, uzun uzun yazılmış bir roman değil, sadece 74 sayfalık bir öykü, edebiyat dünyasında yayınlanan en uzun öykü imiş zaten. İlk cümlesi de okuyan herkesi etkilermiş. Oysa beni o kadar da etkilemedi. 

"Gregor Samsa bir sabah huzursuz düşlerinden uyandığında kendini yatağında kocaman bir böceğe dönüşmüş buldu." Cümle tam böyle.

Yatağında debelenen ve bir türlü dönemeyen dev bir böcek. ( Evin hizmetçisi ona "Git buradan pis hamam böceği, " dediği için hamam böceği olarak algılanmış.) Annesi, babası ve kızkardeşi Grete'nin tüm ısrarı ve çabaları onu yatağından kaldıramıyor, zaten kalkabilse  kapıyı açacak ve işine gidebilecek. Çünkü ailenin geçimini o sağlıyor ve işine bağlı bir kumaş pazarlayıcısı.

Ailesi fazla tepki göstermiyor bu dönüşüme. Önceleri kızkardeşi bakımını üstleniyor. Baba tamamıyla uzak, sevgisiz; anne zaten ilgisiz, babadan da çekiniyor üstelik. Git gide kanıksanıyor bu dönüşüm, Gregor'un odasına ve yiyeceklerine özen gösterilmiyor, bir bakıma ölüme terk ediliyor.

Kitaba Kafka'nın verdiği isim "Die Verwandlung" İngilizce "Metamorphosis " demişler.Türkçe'ye ilk çevirilerde "Değişim" olmuş daha sonra "Dönüşüm"de karar kılmışlar. Ayrıca ilginç bir olay da şu; Kafka, kitabının kapağında hamam böceği fotografının-resminin kullanılmasını kesinlikle istememiş.

Kitap 1915 yılında kaleme alınmış. Yazar belki de kendi ailesini örnek alarak, o dönemin aile içinde yaşanan iletişimsizliğini,  insanların duyarsızlaşmasını, ilişkilerin yüzeyselliğini ve sevgisizliği bununla beraber sanayi devrimi ile birlikte kaçınılmaz olan toplumun yozlaşmasını anlatmaya çalışıyor. Kendini istenmeyen bir böcek gibi görüp, aileden dışlanmış biri gibi hissediyor. 

Ya bugün yaşasaydı Franz Kafka, neye dönüşürdü acaba?

Bu kitabın konusunun yazarın kendi özel hayatıyla ilişkili olduğu varsayımı kuvvetli; şöyle ki, o babası karşısında hep eziklik hissetmiş, annesinden de gerekli ve yeterli ilgiyi görememiş. Hayatına giren kadınlara bile yaklaşmamış adamcağız, yalnızca gönderdiğii mektuplarla yetinmiş... 

Eee olacağı da bu zaten! Adam hamam böceği olmasın da huma kuşu mu olsun?

Yalnız bu aile gerçekten bir garipmiş. İnsan böceğe dönüşen çocuğunu bir doktora ya da veterinere götürmez mi? Neden oldu, diye sorgulamaz mı, bu kadar mı gailesiz olunurr? Evdeki hizmetçiyi ikidebir değiştiriyorlar, demek ki o kadar da yoksul değiller!

Kitabı akşam üstü salıncakta okurken öyle bir uyku bastırdı ki uyuyup kalmaya korktum. Nemelazım böcek- sinek-haşerat olarak uyanmak da var sonunda.

Bunlar sözün gelişi latifeler tabi ki,

Kitabı herhangi bir şeye dönüşmeden okumanızı şiddetle tavsiye ederim!

YAYINEVİ NOTU :

 Franz Kafka'nın 1915'te yayımlanan Dönüşüm adlı öyküsü, yazarın, anlatım sanatının doruğuna ulaştığı bir eseridir. Küçük burjuva çevrelerindeki yozlaşmış aile ilişkilerini en ince ayrıntılarına kadar irdeleyen bu uzun öykü, aynı zamanda toplumun dayattığı, işlevini çoktan yitirmiş kalıplara bilinç düzeyinde başkaldıran bireyin tragedyasını çarpıcı bir biçimde dile getirir. 

Kitabın Değişim olarak bilinen adının gerçekte Dönüşüm olduğu, ifadesini Ahmet Cemal'in açıklamasında bulur: "Gregor Samsa'nın bir sabah kendini yatağında bir böcek olarak bulması, salt bir değişim değil fakat 'başkalaşım'dır O, insanlığını koruyarak bazı değişiklikler geçirmemiştir; artık farklı bir canlı türü olmuştur."Bu açıklama, Kafka'nın eserini tanımlarken kullandığı ifadeyle de örtüşür: "Herkes, beraberinde taşıdığı bir parmaklığın ardında yaşıyor. Şimdi hayvanlarla ilgili bunca şey yazılmasının nedeni de bu. Özgür ve doğal bir yaşama duyulan özlemin ifadesi. Oysa insanlar için doğal yaşam, insanca yaşamdır. Ama bunu anlamıyorlar. Anlamak istemiyorlar. İnsan gibi yaşamak çok güç, o nedenle hiç olmazsa kurgusal düzeyde bundan kurtulma isteği var... Hayvana geri dönülüyor. Böylesi, insanca yaşamaktan çok daha kolay."

(Tanıtım Bülteninden)