EMİR TİMUR KİMDİR?

            Tarkan  SUÇIKAR’ın  “Emir Timur Yıldırım Bayezid”  adlı kitabını okurken, kendime dedim bu kaçıncı kitap Timur ile ilgili okuduğum. Verilen bilgiler yeterli ama yine de hep bir şüphe kalıyor. Türk mü Moğol mu bu adam…

            Türk olduğu kesin. Kendi dediği gibi “Biz ki Melik-i Turan, Emir-i Türkistan'ız, biz ki Türk oğlu Türk'üz; biz ki milletlerin en Kadimi ve en Ulu'su Türk'ün Başbuğuyuz! Türklüğü yüceltmek için yaşa, Türk'e kılıç kaldıran eli kır!....” Bu sözü tarih sayfalarında hep paylaşırlardı ama şüpheyle yaklaşırdım hep, Timur ile ilgili videoları dinlerken Ahmet Şimşirgil Hoca da söyleyince tamam dedim, söylemiş.

            İyi de; bunu söyleyen adamı milliyeti niye hala tartışılır. Orta Asya’dan çıkan iki halk olarak Türkler ve Moğollar o kadar kaynaşmışız ki bazı yerlerde ayırmak zor. Bunun için son dönemde kullanılan siyasi terimlerden biri de “Türkleşmiş Moğol, Moğollaşmış Türk” tür.

           Konuyu bağlayacağım nokta, Orta Asya kökenli milletler de hanedanlar soylarını iki ulu soya dayandırırlar ki ya da dayandırmak isterler ki kendilerini ve de Hanedanlarının yüceliğini arttırsınlar. Bu iki ulu soy; birincisi Oguz Kağan’dır, biz Türklerin yüce atasıdır. İkincisi de sonradan ortaya çıkan Cengiz Han soyudur.

            İşte; Timur ile ilgili sıkıntı burada başlıyor. Kendisi Türk olmasına rağmen, dönemin içinde bulunduğu siyasi konjektörün sonucu kendini Cengiz Han soyuna bağlamasıdır.

           Ortaya çıktığı dönem; Çağatay Hanlığının parçalandığı bir dönem. Ki Çağatay Hanlığı; Cengiz Han öldükten sonra ortaya çıkan 4 Moğol devletinden biridir. Ama kurulduğu coğrafya Türkistan olunca, sonradan Türkleşmiş, hatta Türkçenin Çağatayca lehçesi diye bir gerçek ortaya çıkmış. Kaynaklarda Çağatay Türkleri, Çağatay Türkçesi terimleri geçer. Ve Timur işte bu Türk devletinin topraklarında ortaya çıkıyor.

            İşin ilginç yanı Cengiz Han’ın da devletinin resmi dili Uygurca (Türkçe), devletin yazışma dili Uygurcadır. Uygurlar kültürel olarak Moğollardan üstün oldukları için Moğol devletinde üst düzey görevlerde yer almışlardır.

            Bilindiği gibi Timur kendini “Han-Hakan” olarak görmez. “EMİR” olarak görür. Emir Timur’un ülküsü, Cengiz Han İmparatorluğunun topraklarına hakim olmaktır. Bunun için de onunla akraba olmalıdır. Olmadığı için kendini “Han” görmez, onun yerine kendi Emirdir yanında ise Cengiz Han’ın torunlarından birini taşımıştır.    

            Son olarak Timur ile ilgili 5 kitap, bir yüksek lisans tezi, bir makale okudum, you tube’dan tarih programlarında Timur’un kim olduğu ile ilgili sorulara verilen Halil İnalcık, İlber Oltaylı, Ahmet Şimşirgil Hocalarımızın cevaplarını içeren 4-5 video izledim. Tabi google amcaya da sorduk.

            Sonuç ta; o döneme ait kaynaklar bir kaçı hariç milliyeti konusunda pek bilgi verilmiyor. Milliyetini de bağlı olduğu boydan yola çıkarak yorumluyorlar. Milliyete önem verme daha çok 19.-20.yy. ın meselesi.

            Timur’un mensup olduğu Barlas Boyununda Moğol boyu kabul edilmesi de milliyeti konusunda müellifleri farklı fikirlere sahip olmasına neden olduğunu görüyoruz. Barlas boyunun Moğol olması onun Türk olmadığı anlamına gelmez diyor hocalarımız. Boyun, Moğol boyu olması da tartışmalı tabi.

           Osmanlı kaynakları ve Arap kaynakları genelde  Timur'u kötüleme  yoluna gittikleri için, onun soylu bir boydan veya aileden  gelmediğine dair  bilgiler vermişler. Milliyet konusunda pek değinilmemiş,  kan dökücü, yıkıcı yanına dem vurularak onu kötüleme yoluna gitmişler. Timur'un soyunu aşağı görmekte ve bazıları onu soy olarak Cengizhan ile eşleştirmek, bu yüzden Moğol saymakta. Bu da bir kötüleme yolu. 

            Timur kaynaklarından faydalanan Osmanlı müelliflerinden Mehmet Er Rumi, Timur'un soyunu  Barlas kabilesine  bağlamış, 9. göbek ten Cengiz Han'ın akrabası demiş.

Karamanlı Nişancı Mehmet Paşa,eseri “Osmanlı Sultanları Tarihi”nde  Timur için Barlas Boyundan Mehmet Turagay oğlu Emir Timur diye bahsediyor. Ebul Hayr  Rumi'nin  “Saltukname”adlı eserinde Bayındır boyundan geldiği yazılı. Bayındır boyu ile Barlas boyunun karıştırıldığı anlaşılıyor. (Tarkan Suçıkar) 

             Yabancı kaynaklarda farklı bilgiler mevcuttur. Konstantin Kostaneçki’ye  göre Otrar denilen yerde Kent büyüğünün oğludur. Rus yıllıklarına göre Soylu bir aileden gelmez. Milliyetten bahsedilmiyor.

             Halil İNALCIK, İlber OLTAYLI,  Yılmaz ÖZTUNA, Zeki Velidi TOGAN, Ahmet ŞİMŞİRGİL, Metin ÖZKAN, Justin MARUZZİ ’ye göre Türk’tür. Timur Devleti uzmanlarından Prof. Dr. Cüneyt Kanat Türkleşmiş Moğol’dur diyor. Meltem DELEN, Tatar kökenli bir Türk’tür,Ensar MACİT’ de Türkleşmiş Moğol’dur diyor.

              Avrupalı tarihçiler arasında yaygın görüş Timur'un Moğol olduğu yönündedir. Timur'un Moğol kökenli olmadığını Türk kökenli olduğunu söyleyen tarihçilerde vardır. Elçi olarak Semerkant'a  Timur’un sarayına giden İspanyol asilzade Ruy Gonzales De Clavijo “Timur'un Hayatı & Kadiz'den Semerkant'a Seyahatler” kitabında Timur'un, Türk göçmenlerinin ırkından olup soylarıyla övünen asil bir nesilden geldiğini belirtmiştir. 

              Richard Bulliet, Barlasların Moğollukla ilgisi olmadığını söylerken Rene Grousset^’de Timur’un kendi zamanında yazılan kitaplarda soyunun Cengiz’e dayandırıldığını, halbuki onun Moğollukla alâkası olmadığını belirterek Timur’un Türk olduğunu söylemektedir.

              Fransız Türkolog Jean-Paul Roux ise Timur'un Türkleşmiş bir Moğol olduğunu ileri sürmektedir. Türkiye'de Timur tarihinin önde gelen isimlerinden Prof. Dr. İsmail Aka, “Timur ve Devleti” adlı eserinde, Timur ve Cengiz’in aynı soydan geldiklerini yazmaktadır ancak, Türk veya Moğol olduğu konusunda bir şey söylememektedir.Prof. Dr. Hayrunisa Alan da Bozkırdan Cennet Bahçesine Timurlular adlı eserinde Timur ve Cengiz’in uzak atalarının bir olduğunu belirtmektedir.

              Emir Timur ve halefleri biraz zorlamayla da olsa kendilerini Cengiz Han’ın soyuna bağlamışlar. Kendilerini ve çocuklarını Cengiz Han soyundan gelen kadınlarla evlendirerek bu durumu iyice meşrulaştırmaya çalışmışlardır. Emir Timur’un lakaplarından biri olan “GÜRKAN” , Cengiz Han’ın soyunun damadı olduğu için verilmiştir.

              Emir Timur'un soyu, ölümünden sonra torunu Uluğ Bey tarafından Timur'un mezarı üzerine dikilen yeşim taşı üzerinde şu şekilde kaydedilmiştir: “Emir Timur Küregan b. Emir Turagay b. Emir Berkel b. Emir İlengir b. Emir İtil b. Emir Karaçar Noyan b. Emir Suguçcin b. Emir Erdemci Barula b. Emir Kaçulay b. Emir Tummanay”.  Timur'un ceddi Tumanay'ın beşinci göbekten Cengiz Han'ın da atası olduğu düşünülmektedir. Soy kütüğünün bir kolu da Hz. Ali’ye dayandırılmıştır.

              Dolayısıyla mevcut genel bilgiler ve yukarıda belirtilen biraz da zorlamayla bir siyasi yönden Cengiz Han’a dini yönden Hz. Ali’ye vardırılan Uluğ Bey’in yazdırdığı soy kütüğü tarihçiler tarafından doğruluğu sıkıntılı kabul edilir.

               Özbek kardeşlerimiz de Timur’u sahiplenmişlerdir, Onu Özbek kabul ederler, bugünkü Özbekistan kendini Timur ile yüceltiyor. Biz de aldık kabul ettik, kendi deyişiyle Türk oğlu Türk’tür.

KAYNAKÇA:

-EMİR TİMUR YILDIRIM BAYEZİD- Tarkan SUÇIKAR

-TÜRKLERİN BÜYÜKLERİ- Cansu Canan ÖZGEN

-TÜRK TARİHİNDEN PORTRELER- Yılmaz ÖZTUNA

-TİMURLENK- Justin MARUZZİ

-TÜRK DEVLETLERİ- Metin ÖZKAN

-EMİR TİMUR VE YÖNETİM İLKELERİ-  Meltem DELEN

-TİMUR DEVLETİNİN ASKERİ TEŞKİLATI-  Ensar MACİT