Eski Binalarımızı Mantolamalı mı? Mantolamamalı mı? Peki Nasıl Yapmalı?

“Bu Ülkede İnsanın Düzinesi Kaç Para” adlı yazımda da kısaca değindim gibi, son günlerde bina sahiplerini, bina yöneticilerini bir mantolama yaptırma furyası sarmış gidiyor.

Yeni yapılmakta olan binaların TS 825’e göre yalıtım yapılması zaten yasal olarak zorunludur. Bir enerji yöneticisi olarak benim fikrimi sorarsanız eğer Enerjisinin %76’sını fosil yakıt olarak ithal eden Ülkemiz için yalıtım elzem bir ihtiyaçtır.

Ancak; benim bu yazımda değineceğim husus 2007 yılından önce oturma izni almış yani eski binaların yalıtım yapılıp yapılmamasıdır.

Bilen de mantolama yaptırıyor, bilmeyen de…

Bilen de mantolama yapıyor, bilmeyen de...

İşim gereği nerede bir bina imalatı, onarım ve restorasyon çalışması ya da yalıtım ve mantolama uygulaması görsem vaktim olabildiğince incelerim. Nadiren güzel örnekler görür sevinirim. Ancak çoğu zaman da çok trajikomik uygulamaları görür ve üzülürüm.

Hal böyle olunca, bende bu konudaki birikimlerimi sizlerle ve ilgi duyanlarla paylaşmak istedim.

Mantolama nedir?

Mantolama: binanın yukarıdan aşağıya kadar ısı yalıtım malzemesi ile giydirilmesidir. Hanımların soğuk kış günlerinde giydikleri manto onları tepeden tırnağa kadar örtüp soğuktan koruyorsa, binanın mantolama yapılması da buna benzer bir uygulama olarak yapılmaktadır.

Binaları mantolama yapmak ne kadar enerji verimliliği sağlar?

Hiç yalıtımı olmayan tek katlı müstakil bir bina ısıtıldığında, ısının yaklaşık % 35’i dış duvarlardan, %25’i çatıdan, %15 döşemeden, %15’i dış kapıdan ve %10’i pencerelerden dışarı kaçar ve biz evi yeniden kaçan ısı kadar ısıtmak zorunda kalırız. Bu yüzden ısıtma kazanınız veya kombiniz sık sık devreye girer eksilen ısıyı tamamlar. Müstakil binaların tüm ısı kaybeden noktalarının yalıtılması, çok katlı binalara göre daha kolaydır. İyi bir yalıtım uygulaması ile bu tür binalarda %50-60 oranında enerji verimliliği sağlamak mümkündür.

Hiç yalıtımı olmayan ve merkezi sistemle ısıtılan çok katlı binalarda ise durum biraz farklıdır. Binadaki tüm daireler tek merkezden ısıtıldığından ve her daire aynı sıcaklıkta olacağından sadece en üst kattaki daire tavanından, en alttaki daire ise döşemeden ısı kaybeder. Dolayısıyla ara katlardaki daireler döşeme ve tavandan ısı kaybetmeyeceği için dış duvarın mantolama yapılması önemli ölçüde enerji verimliliği sağlayabilir. Merkezi sistemle ısıtılan binaların mantolama yapılması durumunda binanın özelliğine göre değişen % 20-50 oranında enerji tasarrufu yapmak mümkündür.

Hiç yalıtımı olmayan ve bireysel ısıtma yapılan (kombi sistemi) çok katlı binalarda ise durum hepsinden daha farklıdır. Bir dairenin üst veya alt kat komşusu ya da ikisi birden evde olmadığı zaman kombiyi kapatıyorsa,  daire boş duruyorsa, daire uzun süre kiraya verilememişse; böyle durumdaki daire; hem tavanından, hem döşemeden, pencerelerden, kapılardan ve dış duvarlardan ısı kaybetmeye devam edecektir. Böyle durumdaki binalarda sadece dış duvarı yalıtmak (mantolamak) önemli ölçüde bir enerji verimliliği sağlamayacaktır.

Bu noktada önce termodinamikten bir hatırlatma yapmakta fayda var. Ne kadar yalıtırsanız yalıtınız ısı kaybını “0” a indirgemek mümkün değildir. En azından günümüz teknolojisiyle böyleJ))

Bu bilginin ışığında; diyelim ki, çok katlı bir binada kombili bir daireniz var ve sadece dış duvarınızı mantolama yaptırmak istiyorsunuz. Pencereleri değiştirmezseniz, kapınızı yalıtmazsanız ve üst ve alt kat komşunuzu en az sizin kadar evini sıcak tutmasını sağlayamazsanız durumunuz pek iç açıcı değil…

Çok basit bir örnek ile bunu size açıklamaya çalışacağım.

Diyelim, bireysel sistemle (kombi sistemi) ısıtılan çok katlı bir binada 100 metrekarelik bir daireniz var.   Aynı katta birden fazla daire varsa ki mutlaka vardır. Kat yüksekliğini 3 metre kabul edecek olursak sizin yaklaşık 60 metrekare dış, 60 metrekare de iç duvar olmak üzere, 120 metrekare duvarınız vardır.  Dış duvarınızın 15 metrekaresinin de pencere ve balkon kapısı olduğunu düşünelim. Sadece dış duvarınızın mantolanması durumunda; alt katınızda kombi yanmıyorsa 100 metrekarelik bir alandan %15 oranında ısı kaybetmeye devam edeceksiniz, üst katınız ısıtılmıyorsa 100 metrekarelik bir alandan % 25 ısı kaybetmeye devam edeceksiniz. Pencereleriniz % 10 oranında ısı kaybetmeye devam edecek, dış kapılarınız %15 oranında ısı kaybetmeye devam edecek. Siz sadece 45 metrekare ısı kaybeden dış duvarınızı yalıtmakla (mantolamakla) binanızın enerji konusunda süpermene dönüşeceğini beklerken hayal kırıklığına uğrayacaksınız.

Böyle bir durumdaki bir dairenin sadece dış duvarının iyi bir yalıtım malzemesi ile mantolanması durumunda enerjiden % 10-15 arasında bir tasarruf yapmak mümkündür. 

Dolayısıyla böyle bir binada yılda 2.000 TL doğalgaz gideriniz varsa, sadece dış duvarı mantolama yaptırdığınızda yılda yaklaşık 200-300 TL lik bir tasarruf yapabilirsiniz. Mantolama maliyetinizi bu rakama bölecek olursanız kaç yıl sonra yaptığınız bu mantolamadan kazanca geçeceğinizi hesaplayabilirsiniz.

Ancak bu nokta da bir önemli hususu da hatırlatmak isterim. Hiç kimse bedelini ödese bile, enerjiyi sonsuz ve sorumsuzca tüketme hakkına sahip değildir. Çünkü tüm dünyada fosil enerji kaynakları artık son derece sınırlı miktardadır ve bu herkesindir.

Eski binaların mantolama yapılması zorunlumudur?

2007 Yılında çıkartılan 5627 Sayılı Enerji Verimliliği Kanunu’na göre, bu tarihten önce Oturma İzni alınmış binaların yalıtım yapılmasına gerek yoktur. Ancak bu binalar 2017 yılına kadar Enerji Kimlik Belgelerini almak zorundadır. Dolayısıyla binanın mevcut durumu itibarıyla Enerji Kimlik Belgesi almak mümkündür. 2007 Yılından sonra yapılacak yeni binalar ise TS 825 Isı Yalıtım Kuralları ve Standardı hükümlerine uymak zorundadır.

Mantolama yaptırırken nelere dikkat etmeliyiz?

Malzeme seçimi: Piyasada çok çeşitli mantolama malzemesi bulunmaktadır. Ben burada en yaygın olarak kullanılanlardan kısaca bahsedeceğim.

Ekspande Polisitren (EPS): Ambalaj ve ısı yalıtımı amacıyla kullanılmaktadır. Yangın sınıfı E-F dir. Uzun süre su içinde veya nemli ortamda kaldığında su emmesi ve hatta gözeneklerin dağılması mümkündür. Genellikle içindeki katkı maddelerine bağlı olarak; düz beyaz, siyah benekli beyaz, koyu gri ve siyah renklerde piyasaya sürülmektedir. İyi bir ısı yalıtım malzemesi olmasına rağmen, su emiciliği ve yanıcı özelliği nedeniyle özel çözümlerle birlikte uygulanmalıdır.

Ekstrüde Polisitren (XPS): Isı yalıtımı amacıyla kullanılmaktadır. Yangın sınıfı E dir. Kapalı gözenekli yapısı nedeniyle asla su emmez, basma dayanımı oldukça yüksektir. İyi bir yalıtım malzemesi olmasına rağmen yanıcı özelliği nedeniyle özel çözümlerle birlikte uygulanmalıdır.

Cam Yünü: Isı yalıtımı, ses yalıtımı ve yangın güvenliği sağlamaktadır. Çok iyi ve yanmaz bir ısı yalıtım malzemesi olmasına rağmen sudan ve üzerine gelen yüklerden etkilenmesi nedeniyle özel çözümlerle birlikte uygulanmalıdır.

Taş Yünü: Bazalt taşının ergitilerek elyaf haline getirilmesi ile imal edilmektedir. Isı yalıtımı, ses yalıtımı ve yangın yalıtımı sağlamaktadır. Çok iyi ve yanmaz bir ısı yalıtım malzemesi olmasına rağmen sudan ve üzerine gelen yüklerden etkilenmesi nedeniyle özel çözümlerle birlikte uygulanmalıdır.

Diğer yardımcı malzemeler: Mantolama da yalıtım malzemesi kadar, yardımcı malzemelerin de önemi büyüktür. Doğru ve iyi yardımcı malzemelerin kullanımı doğru bir yalıtım için zorunludur. Yapıştırma harcının niteliği ve bir panelde ki kullanım miktarı, dübel türü ve bir paneldeki kullanılacak miktar, sıva harcı niteliği ve kalınlığı, file özelliği, damlalık profili kullanımı, köşe profili kullanımı ve son kat boyanın özelliği mantolamanızın kalitesini doğrudan etkileyecektir.  Tüm bunlar konusunda bilgi sahibi değilseniz eğer, doğru şartname hazırlamanız, doğru fiyat almanız ve doğru firma ile anlaşma yapmanız da mümkün değildir. Muhtemelen yalıtım yaptıracağınız firmanın vicdani ile karşı karşıya kalacaksınız. Ama bence siz siz olun bence böyle büyük risklere girmeyin ve binanız için teknik şartnamenin hazırlanabilmesi için bir enerji yöneticisinden yardım talep ediniz.

Malzeme kalınlığına dikkat: Piyasada çok çeşitli kalınlıklarda Mantolama malzemesi bulunmaktadır.  Hangi kalınlıkta malzeme kullanacağımız; binamızın bulunduğu bölgeye ve duvar yapısına bağlıdır. Bunun için bir enerji yöneticisi tarafından binanızın duvarı için basit bir hesabın yapılması gerekmektedir. Eğer böyle bir tanıdığınız varsa ricanız üzerine 15-20 dakikada bu hesabı size yapabilecek ve yalıtım malzemesi kalınlığını size söyleyebilecektir. Örneğin Ankara TS 825’e göre 3. Bölge dir. Bu bölgedeki yalıtımsız ve vasat duvar özelliklerine sahip bir bina en az 6 cm lik bir yalıtım malzemesi ile yalıtılmalıdır.

Termal görüntüleme: Binanızın duvarının yalıtım ihtiyacı olup olmadığı, nerelerden ısı kaybettiği ve hatta ne kalınlıkta yalıtım malzemesine gerek duyulacağı, termal kameralarla görüntülenebilir. Ancak asla yalıtım yaptıracağınız firmanın bunu yapmasını istemeyin. Bağımsız bir ölçüm laboratuarından ücretli olarak hem mantolama öncesi hem de mantolama sonrası görüntüleme yapması için anlaşın. Doğru bir termal görüntüleme; kışın, daireler yeterince ısıtıldığında, doğru mesafeden ve doğru ölçüm aralığında yapılmalıdır.

Yalıtımdan sonra termal görüntüleme: Mantolama sonrası termal görüntüleme, mantolamanın doğru yapılıp yapılmadığı, ısı köprülerinin, ısı kaşış noktalarının kalıp kalmadığının bilinmesi amacıyla yapılır. Şayet mantolama yalıtımı düzgün yapılmamışsa bu ölçümle görülebilecektir. Siz siz olun yalıtım yaptıracağınız firmaya yapacağınız ödemenin önemli bir kısmını bu ölçüm raporundan sonraya bırakın. 

Yangından korunma: 2009 yılında Binalarda Yangın Yönetmeliği değiştirildi. Eski yönetmeliğe göre; yüksekliği 21 metreyi (6 kat) geçen binalar yüksek bina sayılıyordu. Yüksek binalarda dış cephe kaplaması bu yönetmeliğe göre “yanmaz yani A sınıfı” olması gerekiyordu.

Ama dedim ya bu yönetmelik yalıtım firmalarının baskısıyla 2009 da değişti ve “yanmaz malzeme” ifadesi yerine “zor alevlenen”, “zor tutuşan” gibi kimsenin anlamadığı ifadeler konuldu.

Böylece; yüksek binalar, konutlar, okullar, sinema salonları ve birçok binanın dış cephesi D, E veya F sınıfı yani yanan malzemelerle mantolama yapılır duruma geldi. Evet yeni yangın yönetmeliği binaların dış cephelerinde D,E ve F yangın sınıfı yalıtım malzemelerin kullanımına izin verdi ama bunların nasıl kullanılacağına ilişkin kurallar ve çözümler de getirdi.

Bu nedenle siz siz olun malzeme seçimi kadar uygulamanın nasıl yapılacağının da sizin emniyetiniz için son derece önemli olduğunu unutmayın. Mantolama uygulamasında yangın yönetmeliğine de uyulmasını sağlayın. Şayet bu konuda herhangi bir bilgi sahibi değilseniz bir “Enerji Yöneticisine” veya EVD firmasına danışınız.

Kime Yaptırmalı?

Yalıtım malzemeleri üreten firmaların yetkili servisleri veya ekipleriyle işbirliği yapmakta fayda vardır.  Ancak bireysel çalışan ve çok iyi mantolama yapan firmalar da vardır. Öncelikle mantolama yaptıracağımız firmaların referansları da bizim için önemli olmalıdır. Ancak bu referansların firma tarafına değil, kullanıcı tarafına itibar edilmeli ve onlardan görüş alınmalıdır.

Eğer bir enerji yöneticisinden yardım alıyorsanız ve düzgün bir şartname hazırlanmışsa, bina sakinleri en uygun sisteme karar vermişse, termal görüntüleme yaptırıyorsanız ve firma tarafından sigortalı bir garanti elde etmişseniz çok fazla endişe etmenize gerek yoktur.  Aksi halde bol bol dua ediniz ki işiniz rast gitsin…

Apartman ve Sitelerde mantolama yaptırırken nasıl bir yol izlenmelidir?

·        Kat maliklerinin katıldığı genel kurulda en az %50+1 üyenin katılımıyla Yalıtım yapılması yönünde bir ön onay alınmalıdır.

·        Apartman veya sitede bu işten anlayanlardan bir komisyon kurulmalıdır.

·        Komisyon tarafından veya bir enerji yöneticisinden yardım alarak Teknik Şartname hazırlanmalıdır.

·        Teknik şartname site sakinlerine duyurulmalı itirazı olanlar dikkate alınmalıdır.

·        Site yönetimi veya komisyon; nihai şekli verilen şartname ile son teklif tarihi ve saatini bildiren bir üst yazı ile önceden belirledikleri firmalardan veya rastgele firmalardan teklifleri (en az üç teklif) toplamalıdır.

·        Tekliflerin ne zaman toplanacağı, ne zaman değerlendirmeye başlanacağı site sakinlerine duyurulmalıdır.

·        Tekliflerin (teknik teklif) ve (fiyat teklifi) olmak üzere kapalı iki zarfta sunulması gerektiği firmalara hatırlatılmalıdır.

·        Teklifler son teslim alma saatine kadar teslim alınmalı bu saatten sonra gelen teklifler dikkate alınmamalıdır.

·        Değerlendirme komisyonu önce teknik teklifleri değerlendirmeli, hazırlanan teknik şartnameye uygun olmayan teklifleri dikkate almamalıdır.

·        Teknik şartnameye uygun olan tekliflerin 2. zarfı açılmalı ve fiyat tekliflerine bakılmalıdır. Bu aşamada aynı teknik şartnameye en ucuz teklifi veren firma belirlenmeli, bu durum komisyon kararıyla site sakinlerine duyurulmalıdır.

·        En ucuz teklifi veren firma ile ödeme seçenekleri konuşulmalı, gerekiyorsa site sakinlerinin tamamından kambiyo yetkisi alınmalıdır.

·        Kambiyo yetkisi alındıktan sonra, en ucuz fiyat veren firma ile işin yapım süresi, başlangıç tarihi ve ödeme planını da içeren anlaşma yapılmalıdır.

·        Bir enerji yöneticisi ve ölçme laboratuarı ile anlaşarak işin kontrolü hususunda yardım alınmalıdır.

·        Firmaya yapılacak ödemenin önemli bir bölümünün, termal görüntüleme ve enerji yöneticisinin onayı sonrasında yapılması gerektiğini unutmayınız.

Mantolamanız hayırlı olsun…