Evliya Çelebi ve Seyahatname

EVLİYA ÇELEBİ 

Evliya Çelebi, Osmanlı gezgini ve yazarı (İstanbul 1611 – 1682). Bir süre medresede okudu, babasından hat, nakış, tezhip öğrendi, biraz da mü­zik üzerinde çalıştıktan soma hafız ol­du. Melek Ahmet Paşa’nın desteğiyle Enderun’a girdi. (1635). Gezi sevgisi­ni, bu yolla nasıl eser sahibi olduğunu bir düşle açıklar. “Şefaat ya Resulullullah” yerine “Seyahat ya Resullullah” demiş olmasını özel yazgısının nedeni olarak gösterir, önce İstanbul’u gezerek eserinin ilk cildini hazırladığını belirtir (1630). Dört yıllık Enderun eğitiminden sonra sipahi oldu, İstanbul dışına ilk kez 1640’ta çıktı (bir aylık Bursa gezisi), bu izinsiz yolculuktan soma babasından destek görerek aynı yıl İzmit’i, vali olarak giden Ömer Pa­şa’nın yanında Trabzon’u, Kırım’da Azak Kalesi’nin alınışını gördü. Dört yıl İstanbul’da kaldıktan sonra Girit Seferi’ne katıldı, Yusuf Paşa’nın yanın­da Hanya’nın alınışında bulundu (1645). Müezzini ve musahibi olduğu Defterzade Mehmet Paşa ile birlikte Anadolu’yu, Erzurum’u, Azerbaycan ve Gürcistan’ın bazı yerlerini gezip gördü. Haber iletmek, mektup taşımak, aracılık yapmak gibi vesilelerle ve o yılların ulaşım olanaklarıyla inceden inceye görüp yazdığı yerler, olaylar gittikçe çoğaldı: Gümüşhane, Tortum, Gönye, Erzurum (1648), Suriye, Filis­tin, Sivas, İstanbul, ilk Rumeli gezisi (1651-1653), Silistre, Özi, Sofya, Van (1655-1653), iran topraklan, yeniden Rumeli’de Özi ve Silistre, Padişah IV. Mehmet hizmetinde Anadolu, Varad Seferi (1660), Arnavutluk, Bohemya (1662), Avusturya, Macaristan, Eflak, Boğdan, Kırım, Kafkasya, Dağıstan, dönüş (1663), Yunanistan, Mora Girit, İstanbul’a dönüş (1670), 14. ve son ge­zisinde hac amacıyla adalar yoluyla Rodos, Suriye üzerinden Mekke, dö­nüşte Mısır, Sudan, Habeşistan (1676); ölümünün Mısır’da mı, İstanbul’da mı olduğu kesinlikle bilinmez.

50 YILLIK İMPARATORLUK GEZİSİ VE 10 CİLTLİK ŞAHANE ESER SEYAHATNAME

17. yüzyılın en ilginç yazarı kuşkusuz Evliya Çelebi’dir. Büyük Seyahatna­mesi ile zamanın çok dikkatli bir izle­yicisi, usta bir gözlemcisi, görgü alanı­na giren olayların iyibir inceleyicisi ol­du. 50 yıllık bir imparatorluk gezisi­nin, zaman zaman sınır dışlarına taşan olanaklarından da yararlanan Çelebi, 10 ciltlik eserini artık konuşma diline bile girmiş bazı tamlamalar ve görgü kurallarının gerektirdiği zorunlu nite­lemelere karşın-temelde halkın konuş­tuğu canlı dille yazmıştır. Bu doğal ve içten anlatım, zengin yaşantısının ge­tirdiği renkli bir dünya tasviriyle birle­şerek Divan Edebiyatı’nın en ilginç eserlerinden birini yaratmasına fırsat vermiştir.

• Kaynak: Alfabetik Okul Ansiklopedisi -GÖRSEL YAYINLAR 1998