Hiç 'Duduk' dinlediniz mi?

Kafkas dağlarını aşarak geliyor duduğun hüzünlü sesi. O ufacık ve incecik gövdesinden çıkan buğulu ses insanın içine işliyor. Duduk topu topu 1.5 oktavlık sesi olan üflemeli bir enstrüman. Özellikle Kafkas coğrafyasında yaygın olarak çalınıyor ve dinleniyor. Duduk aslında Ermeni müziğinin geleneksel çalgılarından biri ve onu dünyaya tanıtıp sevdirenlerde yine Ermeniler olmuşlardır. Ancak duduk ile aynı aileye giren ve diğer ülkelerde farklı isimlerle anılan benzerleri de mevcut. Azerilerin balabanını ve Türkiye’de çalınan meyi buna örnek verebiliriz. Bu enstrümanlar benzer olsalar da yapım tekniği, çalım tekniği ve repertuar açısından birbirlerinden ayrılan noktaları mevcut.

Geleneksel Ermeni enstrümanı duduk, kayısı ağacından yapılıyor ve onu diğer ülkelerde çalınan benzerlerinden ayıran en önemli farklılıklardan biride bu. Ermeni müziğinin icrasında genelde bir duduk ana melodiyi çalarken diğeri ona dem tutar yani eşlik eder. İki parçadan oluşan duduğun bu iki parçasını sıkıştıran bir mandal vardır. Bu mandal sesin frekansında küçük değişiklikler yapmak için uygun olsa da enstrümana teknik zorluklar da ekler. Çeşitli boyları bulunan duduğun büyük olan boylarında ses daha kalınken boyut küçüldükçe çıkardığı seste tizleşir. Üzerinde çeşitli delikler olan duduğun insan sesine benzeyen çok güzel ve çok duygulu bir tınısı vardır.

Daha önce hiç duduk dinlediniz mi bilmiyorum ama eğer dinlemediyseniz mutlaka dinlemenizi öneririm. Yaşayan en büyük duduk virtüözü olan Civan Gasparyan bu güzel enstrümanı tanımak için en doğru adrestir diyebilirim. Civan Gasparyan’ın Tribute isimli albümünü dilerseniz http://www.armeniansound.net/listen-to-sample-now-p-398.html adresine girerek dinleyebilirsiniz.

Eminim Civan Gasparyan ismi bir çoğunuza yabancı gelmemiştir. Türkiye’ye gelerek konserler vermiş olan Gasparyan, ünlü Türk müzisyen Erkan Oğur ile birlikte ortak bir albüm çalışmasında da bulundu ve bu sayede daha önce Civan Gasparyan’ın dudugu ile üflediği sihirli melodileri duymamış olan Türk dinleyicileri de bu önemli müzisyenle tanışmış oldular.

Civan Gasparyan 1928’de Ermenistan’ın Ahta bölgesinin Solag köyünde dünyaya geldi ancak ailesi Anadolu kökenlidir ve Ermenistan’a Muş’tan göç etmişlerdir. Zaten “Gaspar” Muş’un eski ve Ermenice adıdır. Şimdi dünyanın birçok ülkesinde duduk bilinen bir enstrümansa bunda Gasparyan’ın çok ama çok büyük katkısı var. Zira Gasparyan; Peter Gabriel, Brian Eno ve Michael Brook gibi pek çok batılı sanatçıyla çalışıp ortak albüm çalışmalarında bulunarak Kafkas dağlarının hüzünlü sesinin Avrupa ve Amerika’ya kadar ulaşmasında etkili oldu. Dünya duduk sesini I. Körfez savaşı sırasında petrole bulanmış kuşların görüntülerine eşlik ederken dinlediğinde duduğun çıkardığı sesler ekranlardaki o acıklı görüntülerle o kadar çok örtüşüyordu ki eminim birçok insan ilk kez o zaman duduğun eşsiz güzelliğini fark etmiştir.

Yazımı sonlandırmadan önce artık ülkemizde de çok iyi duduk sanatçıları olduğunu söylemeliyim. Bunların arasında Suren Asaduryan (solo albümleri var ve gerçekten iyi bir icracı), Ertan Tekin ve Ermeni halk müziği icra eden Knar grubunun da kurucularından olan Shirak Shahrikian’ı sayabilirim.