Hititlerde ölüm ve öte dünya inanışı

Hititlerde ölümden sonraki yaşamın varlığına dair bir inanç olduğunu kanıtlayan hem yazılı hem de arkeolojik kanıtlar vardır. Konu hakkındaki yazılı kaynakları Kralların ve Kraliçelerin cenaze törenlerini tüm detaylarıyla anlatan tabletler, mitolojik kaynaklar ve ritüel metinleri oluşturur.

Bu kaynaklar vasıtasıyla Hitit toplumunun ölüm sonrasına ilişkin inançlarını öğrenme imkanı buluyoruz. Hitit mezarlıklarında tespit edilen mezar hediyeleri ve kurban hayvanlarının kemikleri ise; Hititlerin ölüm sonrasında da bir yaşam olduğuna dair inançlarını yansıtan arkeolojik kanıtları bize sunmaktadır. Ölen yakınlarının mezarına çanak çömlekler, çeşitli süs eşyaları, silahlar, ölünün ruhu için kurban edilmiş olması muhtemel hayvan kemikleri koyan insanlar belli ki ölen kişinin gittiği yerde tüm bu nesnelere ihtiyacı olacağını düşünüyorlardı.

Tabarna adı verilen Hitit krallarına ve Tavananna denilen Hitit kraliçelerine uygulanan cenaze törenleri tüm ayrıntılarıyla tabletlere yazıldığı için bu törenin her aşamasından haberdarız. On dört gün süren cenaze töreninin ikinci gününde kralın büyük bir odun yığınının üzerine konularak yakıldığını ve ertesi sabah gümüş maşalarla kül haline dönüşmüş yığından toplanan kemiklerin içi yağla dolu bir kaba alındığını biliyoruz. Sonrasında bu kemikler keten bir bezin üzerine alınıyor ve kralın ruhu için hazırlanan ziyafet sofrasının önünde yer alan sandalyenin üzerine konuluyordu. Eğer ölen kişi kral değil kraliçeyse kemiklerin bir tabure üzerine yerleştirildiği de metinlerde ayrıca belirtilmiştir. Altıncı günün sonunda ebedi ikametgahı olan mezar yapısına yani Hititçe’de “E.NA Hekur” denilen taş eve götürülen kralın yakılan vücudundan arta kalanlar mezarında onun için hazırlanmış olan bir kanepenin üzerine bırakılıyordu. Sonraki törenler ise kral taş evdeyken devam ediyor ve on dört günün bitiminde sona eriyordu. Bugüne kadar hiçbir Hitit kral mezarını kesin olarak tespit etme imkanı bulunamadığı için E.NA Hekur’un nasıl bir yer olduğunu ancak tabletlerde anlatıldığı ölçüde bilebiliyoruz. Buna göre; adeta bir vakıf biçiminde örgütlenen E.NA Hekur’un kendine ait arazisi ve çalışanları vardı. Son derece kutsal yerler olduğu için özenle korunan bu mezar yapılarının aynı zamanda ata kültünün merkezi olduğunu da belirtmek gerekir. Hititler, Krallarının öldükten sonra Tanrı olduklarına inanıyorlardı. Bundan dolayı bir Hitit kralı babasından söz ederken asla babam öldüğünde demez; babam Tanrı olduğunda der.

Dünyadan ayrıldıktan sonra Tanrılaşan kral için belli aralıklarla kurban sunmak zorunluydu. Bu kurbanların listelendiği metinler, (kurban listeleri) Hitit krallarının adlarını liste halinde verdiği için, Hitit tarihindeki boşlukların dolmasına da yardımı olmuştur.

Sıradan halkın ölüm hakkındaki düşüncelerini bize ayrıntılarıyla anlatan metinler yoktur. Ancak mitolojik metinlerde ve bazı ritüel metinlerinde halkın ölüm sonrası ile ilgili inançlarını tespit etmek mümkün olabilmektedir. Bunlardan anlaşıldığına göre; öldükten sonra gidilen yer altı dünyası karanlık ve soğuk bir yerdi. Orada insanların güzel bir masada yemek yiyemediklerinin; çamur yiyip, pis su içtiklerinin belirtilmiş olması Hitit insanının ölüm sonrası ile ilgili ne kadar karamsar düşüncelere sahip olduğunun en belirgin göstergesidir. Bundan dolayı Hititler uzun bir yaşam için dua ederler ve hayatlarını mümkün olduğu kadar uzun tutmaları için Tanrılara her fırsatta yakarırlardı.

Anlaşıldığı kadarıyla; yaşamda var olan hiyerarşi ölümden sonrada kendini baskın bir biçimde hissettirmeye devam ediyor; ölen kral Tanrı olup yer altı ülkesinde kendine tahsis edilen çiftlikte ruhsal varlığını sürdürürken, sıradan insanların ruhları cehennemi bir biçimde tasvir edilmiş karanlık bir yerde kalıyordu.