İşletme yönetimi-1 / işletme yönetiminde Yıldız Gemisi modeli

Bilindiği gibi bilinen teknolojiler henüz yıldız gemisi inşa etmeye yetmemektedir. Çünkü adı üzerinde yıldızlararası uzay yolculuğu için kullanılması gereken bu  tür uzay gemileri hâlâhazırda bilinen itki sistemleriyle ( nükleer güç, sıvı yakıt vb.) tabiri caizse bir arpa boyu yol alamazlar.Çünkü bu tür konvansiyonel hız sistemleri galaksilerin ve uzayın boyutları yanında çok anlamsız kalır.

Bilim kurgunun halen kullanılagelen argümanlarına göre  warp motoruyla ışık üstü hızda veya uzayda var olduğu iddia edilen solucan delikleri yardımıyla akıl almaz mesafeleri çok kısa bir zamanda katetmesi düşünülen  yıldız gemilerinin; belki yüzyılımızın sonu veya gelecek yüzyılda gerçek olması beklenmektedir.

Yıldız gemileri bugün için bir düş, yalnızca bilim kurgu konusu olmasına  rağmen herhangi bir yıldız gemisinde  çok ileri ve karmaşık yönetim sistemleri olması gerekmektedir.Geminin teknolojik yapısına, görevine ve mürettebatın yeteneklerine göre değişebilen bu yönetim sisteminin başlıca özellikleri şunlardır:

Yıldız gemileri için en önemli unsur almış olduğu görevi sürdürmek ve başarıyla sona erdirmektir. Bunun için de geminin tam kapasite çalışabilmesi ve  bekasını ne pahasına olursa olsun sürdürmesi son derecede önemlidir. Belki alalede bir savaş gemisi için de doğru olabilecek bu unsurlar yıldız gemilerinin görev yaptığı dipsiz uzayda akıl almaz oranda bir önem arzeder.

Yıldız gemileri galaksi içi  veya  galaksiler arasında yol alırken:

 - Gemide bulunan son derecede karmaşık ve bütünleşik sistemlerin en verimli bir şekilde işletilmesi,

 - Yüzlerce hatta binlerce kişiden oluşacak mürettebatın sağlıklı bir halde ve her an çatışmaya hazır bir halde tutulması,

 - Uzayda yol alırken karşılaşılabilecek tehlikelere ( radyasyon, gök cismi çarpması vb.)  karşı hazırlıklı olunması,

 - Varsa başka uzaylı güçlerin düşmanca hareketlerini savuşturabilmesi, icab eder.

 Geminin en önemli varlığı olan mürettebatın dış uyarılara karşı alması gereken pozisyonlar şöyle özetlenebilir:

 1.Kademe : Normal- rutin çalışma prosedürü

 2.Kademe : Sıkılaştırma : Önemli bir göreve başlama veya yakın bir tehdit ya da baskı algısı.

 3.Kademe : Kırmızı alarm prosedürü: Çok yakın bir tehdit ya da baskı algısı..Fazla mesai dahil yoğun bir çalışma programı- Psikolojik motivasyon.

 4.Kademe : Çöküş Önleme Prosedürü : Tehdit gerçekleşmiş ya da çok olumsuz bir durum oluşmuştur. Hedef ilk şoku atlatıp, düşmanı yok etmek veya olumsuz bir durum oluşması halinde gemiyi kurtarmaktır. Özel teknikler ve çok yoğun bir psikolojik motivasyon uygulanır. Bütün karşı önlem (çatışmaya hazırlık, kalkanların indirilmesi gibi)  ve tehditi yoketme araçları devreye sokulur.

İlk bakışta yıldız gemilerinin yapısı, çalışma şekli ve yönetimi ile işletme yönetimi arasında nasıl bir ilgi olabilir diye sorulabilir. Hatta zamanımızda hayal  ürünü kabul edilen, ancak bilim- kurgu eserlerinde var olan bu süper  teknolojik araç ile irili ufaklı işletmelerin hiçbir benzerliği olamıyacağı savunulabilir.Ancak yukarıda sayılan dış uyarılara karşı pozisyon durumları tek tek incelenirse sanıldığından çok daha fazla bağların kurulabileceği görülecektir.

Şimdi bunları tek tek ele alarak normal bir işletme ile olan benzerliklerini belirleyelim:

 1.Kademe-  Normal- rutin çalışma prosedürü : Yıldız gemisi gerek ana üssünde konuşlu iken gerekse uzayda normal bir  hızla yol alırken (ışık üstü hız veya solucan deliklerinden geçerken değil) uygulanan çalışma – görev düzenidir. Bu kademede vardiya düzeni sürdürülmekte veya yolun uzunluğuna göre mürettebatın bir kısmı derin uykuda tutulurken diğer kısmı geminin sağlıklı bir şekilde işlemesi için görev tanımlarına uygun çalışmaktadırlar.

İşletmelerde ise  bu kademe her zaman ki işlerin yapıldığı ( ticaret veya mal üretimi), işletmenin bu faaliyetlerini hiçbir aksaklık yaşamadan yürüttüğü ( zamanında hammade veya mal temini, üretilen malların stok hızının normal olması, satışlarda aksaklık yaşanmaması ve zamanında tahsilat yapılması) bir dönemdir. Bu kademede hiçbir olağanüstü önlem almak gerekmez ve işletme faaliyetleri sessizce uzayda yol alan bir yıldız gemisi gibi yürür.

 2.Kademe- Sıkılaştırma: Bu kademede gemiye önemli bir görev verilmiştir.Bu görev emri üsde verilip hemen yola çıkması istenebileceği gibi yolculuk esnasında da verilebilir. Aynı şekilde geminin algılayıcı sensörleri tarafından yaklaşmakta olan bir tehlike, tehdit edici bir unsur belirlenmiştir. Böyle bir durumda hemen normal- rutin çalışma prosedüründen sıkılaştırma prosedürüne geçilir ve yine vardiya düzeni içinde sarı alarm verilerek geminin sürprizlere karşı hazırlıklı olması sağlanmış olur.

İşletmelerde de gerek sektör  içi ve  gerekse ekonominin tümünde meydana gelmesi muhtemel risklere karşı önlem alınır. Zaten bu konuda bazı sinyaller çoktan gelmeye başlamıştır. Satışlar düşmüş, ciro azalmış, stoklar giderek büyümüştür. Borçlulardan yeteri kadar tahsilat yapılamamakta, her zamankinden fazla mal iadesi yapılmaktadır. Bu durum gerek tedarikçiler ve gerekse piyasaya olan taahhütlerin zamanında yerine getirilmesini aksatacak ve bu üretime yansıyarak çarkların yavaşlamasına neden olacaktır.

Veya tam aksine işler iyiye gitmektedir. İşletme önemli bir sipariş almıştır. Bu siparişin zamanında yerine getirilmesi çok önemlidir. İşte tüm bu durumlarda normal bir tür alarm verilerek normal çalışma prosedüründen sıkılıştırmaya geçilir. Gerekirse fazla mesai yapılarak, çalışanlardan fedakarlık yapması istenerek işletmenin bu zor dönemden yara almadan veya diğer durumda hamle yaparak çıkması için bütün tedbirler alınır.

3.Kademe - Kırmızı Alarm Prosedürü: Gemiye yönelik çok yakın bir tehlike belirmiştir. Radarlarda çarpma riski olan bir asteroid veya  başka bir gök cismi tespit edilmiştir. Cisim büyük bir hızla yaklaşmakta ve çok kısa bir zaman sonra temas beklenmektedir.

Veya niyeti belli olmayan yabancı bir uzay gemisi söz konusudur.Yapılan bütün iletişim teşebbüsleri boşa çıkmış, geminin düşmanca algılanan rotasında hiçbir değişme olmamıştır.

Böyle bir durumda hemen kırmızı alarm verilir ve geminin savunma yeteneği en üst düzeye çıkarılırken, bütün silah sistemleri( Lazer bataryaları, uzun menzilli füzeler, savaş mekikleri vb.) sıkı bir çatışmaya hazır duruma getirilir. Gemideki herkes savaş mevkilerinde yerlerini alır ve gerek fiziki ve gerekse moral motivasyonları en yüksek bir biçimde çatışma anını beklemeye başlarlar.Yıldız gemimiz artık kendini korumaya tam hazırdır.

İşletmelerde de böyle durumlara çok sık rastlanmaz. Ancak işletme sermayesinin yetmemesi nedeniyle tedariklerin yapılamaması ve bu yüzden  üretimin durma tehlikesi veya  uzun sürecek bir grev nedeniyle üretimde duraklama riski, kredi veya borç ödemeleri yapılamaması nedeniyle haciz veya iflas tehlikesi baş göstermesi, ürünle ilgili bir sıkıntı  nedeniyle itibar kaybı ihtimali ve son olarak da vergi incelemesinde büyük çapta vergi cezası riski bu cümledendir.

Bu durumlarda aynen yıldız gemimizde olduğu gibi kırmızı alarm durumuna geçilerek elden gelen ne varsa yapılarak işletmenin bu zor durumdan çıkması sağlanmaya çalışılır. Bu gibi zor durumda kullanılmak için bekletilen ihtiyatlar devreye sokulur. Alacaklılarla görüşülerek borçların yeniden yapılamasına çalışılır. Arabulucu vasıtasıyla sendikayla anlaşmaya varılmaya ve üretimin durmamasına çalışılır. Kusurlu mallar derhal toplatılarak ve alınan paralar derhal iade edilerek uğranılması muhtemel itibar kaydı önlenmiş olur.

Tabii tüm bunlar işletmenin beyaz - mavi yakalı, tüm çalışanlarının işbirliği ve fadakarlığını gerektirecek, normale dönüldüğünde de ödüllendirme( ek prim, ikramiye vb.) yapılarak bu fedakarlığın karşılığı ödenecektir.

4.Kademe – Çöküş Önleme Prosedürü: Yukarıda özellikleri kısaca anlatılan bu kademe tedbirleri yıldız gemisinin varlığını devam ettirme (beka), ilk darbeyi en az hasarla atlatıp karşı saldırıya geçme, yokolmaktan kurtulup görevini devam ettirme, en kötü ihtimalin gerçekleşmesi yani geminin kaybedilmesi karşısında  mürettebatı sağ-salim kurtarabilmek (Gemiyi terk prosedürü) için yapılması gerekenlerdir.

İşletmelerde de aynen yıldız gemisinde olduğu gibi bütün gayretlere rağmen en kötü ihtimal gerçekleşmesiyle ve işletmenin yoğun bir haciz baskısı altına girmesi, iflas tehlikesiyle karşılaşması, fabrika ve tesislerde telafisi çok zor zararların meydana gelmesi ve şirketin itibarında onarılması mümkün olmayan zararların vukubulması halidir.

Böyle bir kötü durumda bile işletme varlığını devam ettirrmek, tesislerini tekrar çalıştırmak, pazar payını kaybetmemek, itibarını tekrar geri kazanmak için  için birtakım olağanüstü önlemleri devreye sokar. Artık yapılan herşey bir ölüm-kalım savaşı gibi işletmenin beka sorunudur ve yönetim kurulundan kapıdaki bekçiye kadar herkes olağanüstü bir gayret göstererek gemiyi yani işletmeyi kurtaracaktır.

İşletmelerde Yıldız Gemisi Modeli Yönetim Organizasyonu: Doğaldır ki böyle bir sistemin işletmede sağlıklı bir biçimde işleyebilmesi için tüm şirket içindeki organizasyonun buna göre dizayn edilmesi gerekir. Aslında bu tasarım sanıldığından çok daha basitçedir.

Bilindiği gibi yıldız gemilerinde dört önemli bölüm vardır : Geminin beyni olan ve bütün anabilgisayar, seyir, savaş idare ve komuta faaliyetlerinin yürütüldüğü komuta köprüsü ya da yalnızca köprü, geminin motor ve ana makinelerinin bulunduğu makine dairesi, silah sistemleri ve yaşam destek sistemleri..

İşletmede de bunların modellemesi şöyle olacaktır:

 - Köprü : Şirketin ana merkez binasında büyükçe bir oda köprü olarak düzenlenecek ve bütün iletişim sistemleri, bilgisayarlar, görüntüleme sistemleri ve üst düzey yöneticilerin masaları ( U düzeninde olabilir) bu odada konuşlandırılacaktır. Şirketin bütün kılcal damarlarından gelen bilgiler burada toplanacak ve dakikası dakikasına izlenecektir. Duvarda büyükçe bir ekran bulunmalı ve istenilen görüntüler bu ekrana verilmelidir. Gerekli bütün sinerjinin sağlandığı bu bölüm bütün operasyon kararlarının alındığı, amaçların gerçekleşmesi için bütün direktiflerin verildiği, takibinin yapıldığı ve sonuçların değerlendirildiği yerdir. Mümkünse bu bölümde şirket armasının bulunduğu, yıldız gemisi mürettebatının özel giysilerine benzer elbiseler de giyilebilir. Bu duyumsanan sinerjiyi daha da katlayacaktır.

Bu arada işletmenin değişik bürolarında (Muhasebe, İnsan kaynakları gibi) çalışan beyaz yakalılar da köprünün alt birimleri olarak görev yapacaklardır.

 - Makina Dairesi : İşletmelerde Makine dairesi fabrika ve tesislerdir. Köprüde alınan kararlara göre üretim hızlandırılır veya bu hız düşürülür.

 - Silah Sistemleri : İşletmelerin silah sistemleri pazarlama ve satış departmanlarıdır. Köprüden gelen saldırı veya geri çekilme emirlerine göre ki işletme dilinde bunun adı agressiv satış ve pazarlamadır, gerekli girişimler yapılarak satışların arttırılmasına, pazar payının büyütülmesine veya pazardaki daralmanın önüne geçilmesine, yeni müşteriler bulunmasına çalışılır.

Hukuki durumlarda da avukatlar ve hukuk müşavirlerinin çabaları bu meyanda değerlendirilebilir.

Öte yandan Ar-Ge birimleri de önemli bir silah sayılabilir.Çünkü bu bölümün çalışmalarıyla yeni üretilecek bir mal veya hizmet, hele dünyada ilk ise işletmeyi adeta uçuracaktır.

 - Yaşam Destek Sistemleri :  İşletme faaliyetlerinin sağlıklı bir şekilde yürütülmesini sağlayan diğer birimler; lojistik, ulaşım ve yemek, çay ve temizlik hizmetleri bu cümledendir.

Görüldüğü gibi 22.Yüzyılın Yıldız Gemileri günümüze kadar gelip, değişik bir sinerji arayan günümüz işletmelerine bu hız, güç, tutku ve değişimi verebilecektir. Yeter ki başta tepe yöneticileri olmak üzere buna inansın ve cesaretle uygulamaya girişebilsinler.